Thư gởi bạn xa xôi,

Chuyến về Cà Mau và Đồng Tháp (tiếp theo)

Đỗ Hồng Ngọc

Trên đường về Đồng Tháp thăm Tràm Chim ở Tam Nông, đoàn ghé Sóc Trăng ăn trưa, mua mấy thứ bánh pía, bánh hạnh nhân, còn ăn thêm chè đậu trắng sầu riêng nước cốt dừa đặc sản! Đúng là “hảo ngọt”!

Đường từ Cao Lãnh đi Tam Nông còn gặp những căn nhà cũ kỹ bên bờ đê còn sót lại những cây cầu dịu dàng dễ thương lắm. Nhưng cầu khỉ thì không còn thấy đâu nữa! Có lẽ sau này chỉ cón thấy cầu khi ở nhà Bảo tàng (mua vé vào coi) hoặc vài khu du lịch Đất phương nam. Nhớ anh Hai Trầu quá.

Đến Tam Nông đã quá chiều, không kịp đi Tràm Chim. Thôi để sáng mai. Mấy năm trước,  Tràm Chim xơ xác lắm mà nay đã sắp xếp lại rất khang trang, lịch sự, từ khu hướng dẫn đến khu vệ sinh!

đồng tháp mười

trạm canh

Nhiều căn nhà nổi trên một vùng nước mênh mông, bát ngát. Tiếng đàn ca tài tử,  tiếng nhạc bolero…  Tối quây quần nghe NTB “thuyết pháp’’ một lúc về Nhơn quả, về Duyên sanh, sau đó là buổi trình diễn văn nghệ bỏ túi. Trần Cung ôm đàn hát, Cường và mọi người hát theo…

 Người ơi mau về đây 
Về bên bếp hồng tay cầm tay 
Cười lên chan chứa tươi làn môi 
Nhớ phút vui đêm này

(…) Ơi, bếp hồng sưởi ấm, bếp hồng tươi 

Tiếng ca xa vời hát mừng, mừng lửa hồng tươi ...

Sáng thật sớm, lên đường vào Tràm Chim. Một chuyến đi bằng tắc ráng (vỏ lãi) dài 21km trên dòng kênh xanh xanh. Mênh mông tràm là tràm. Mênh mông sen là sen. Và chim. Đủ thứ chim,  chim còng cọc, chim cóc, chim cổ rắn… Có con còn giăng cánh ra phơi ngon lành. Khu cò như dành riêng. Ôi đủ thứ cò… Và cỏ. Và súng. Cỏ năng ống, cỏ lác, cỏ ma… Súng cơm, súng ma, súng cò bợt… Mình thực sự cảm động khi nghe cô hướng dẫn viên gọi tên các con chim là “bạn chim”…

Năm nay nước nổi về muộn, mà ít. Độ sâu ở đây chưa tới 2m. Lại nhớ người bạn đồng nghiệp Ngô Thế Vinh báo động từ lâu: Mekong, dòng sông nghẽn mạch…

Gọi là mùa nước nổi nhưng năm nay nước chẳng về bao nhiêu. Sông nước cạn dần. Nhớ Ngô Thế Vinh. Anh vừa mới được giải thưởng đặc biệt rất xứng đáng cho 2 cuốn sách Cửu Long cạn dòng biển Đông dậy sóng và Cửu Long dòng sông nghẽn mạch… Có lần, anh kêu mình viết đôi dòng giới thiệu cho cuốn sách:

“Cứu lấy một dòng sông!

Khi một mạch máu nhỏ bị nghẽn sẽ đưa đến những tai biến đáng tiếc cho con người. Y học đã có thể can thiệp làm tan cục máu đông, đặt stent nong mạch hoặc phẫu thuật bắc cầu by-pass để khơi thông dòng chảy. Không có máu đưa dưỡng khí đến, các tế bào không sản sinh được năng lượng cho sự sống. Cho nên, khi một dòng sông lớn như Cửu Long giang mà bị nghẽn mạch, ấy là cả một vùng đất mênh mông sẽ tắt đi nguồn năng lượng sống!

  Bạn tôi, người thầy thuốc đặt vội ống nghe lên lòng đất để kịp nghe nhịp đập thoi thóp của dòng sông. Anh lặn suối trèo non lên tận đầu nguồn, lắng nghe dòng sông thở, dòng sông rên… Anh kêu to cho mọi người nghe: Dòng sông đang nghẽn mạch. Dòng sông đang nghẽn mạch! Hãy cứu lấy dòng sông! Đừng để nó qua đời. Đừng để nó biến chứng thành một biển Đông dậy sóng!

Căn nguyên thì đã rõ. Chỉ vì lòng “tham sân si” của con người. Không gì khác. Lời kêu cứu của anh cũng đã được lắng nghe. Nhưng có muộn quá không khi can thiệp chỉ là những biện pháp chắp vá sơ cứu tạm thời mà không tìm thấy căn nguyên từ lòng tham không đáy của con người với nào muôn năm trường trị, nào nhất thống giang hồ, trường sinh bất tử…!

Người thầy thuốc đó là bác sĩ Ngô Thế Vinh, bạn tôi. Anh học cùng tôi dưới mái trường Y khoa đại học đường Saigon hơn nửa thế kỷ trước. Lúc còn là sinh viên, anh đã là một nhà văn, nhà báo, đã có những tiểu thuyết nặng lòng với đất nước quê hương. Tôi không chút ngạc nhiên khi thấy bạn tôi vất đi chiếc áo blouse trắng, cầm lấy cây viết, ngược dòng nước Cửu Long để tìm xem dòng sông thương yêu kia đã nghẽn mạch ở đâu, tại sao, lúc nào, bởi ai?

  Tôi mừng thấy nay tiếng kêu cứu của anh đã có vẻ được lắng nghe từ nhiều phía. Người thầy thuốc của dòng sông kia đã làm được phần phải làm của mình để cứu lấy dòng sông, cũng có nghĩa là cứu lấy những mầm xanh cho trái đất.

Hy vọng rằng dòng sông sẽ hồi sinh kịp lúc. Và dĩ nhiên, đến lúc người ta đã phải “phục hồi chức năng” cho nó phải không Vinh?” 

Đỗ Hồng Ngọc (7.2013)

Sáng sớm hôm sau, đoàn từ giả Tràm Chim, trở về lại chợ Cao Lãnh, mua ít trái cây đặc sản cam xoàn, xoài cát hòa lộc, nhãn, vú sữa, đu đủ… không thiếu thứ gì!

Ghé thăm đền thờ Ông bà chủ chợ Cao Lãnh Đỗ Công Tường ( hình như đây là nơi duy nhất người dân lập đền thờ Chủ chợ và thờ cả ông lẫn bà) nghe nói rất linh thiêng (*)! Rồi ghé chùa cổ Giác Lâm 300 năm ăn bữa cơm chay trước khi rời Đồng Tháp về lại Tp.HCM kết thúc một chuyến hành hương thú vị về đất Phương Nam.

(14-16/3/2017)

Đỗ Hồng Ngọc.

……………………………………………………………………………………………………………………………….

(*) Cụ Đỗ Công Tường (? – 1820) tục danh là Lãnh, là người có công lập chợ và có công cứu giúp dân lúc bệnh tả hoành hành đầu thế kỷ 19. Sau khi mất, ông được người dân lập đền thờ, được vua nhà Nguyễn phong là Thành hoàng, và tên ông từ lâu cũng đã trở thành địa danh, đó là Cao Lãnh, hiện trực thuộc tỉnh Đồng Tháp, Việt Nam (theo Internet).

Thư gởi bạn xa xôi,

Chuyến về Cà Mau và Đồng Tháp,

Đỗ hồng Ngọc

Lúc đầu mình không định đi. Xa xôi quá. Chân cũng vừa bớt Gút. Thế rồi Nguyễn Tường Bách, rồi Trần Trọng Thức và cả Ngô Tiến Nhân “rủ rê” mấy lần, đành xách túi theo bạn cho vui vậy. Vả lại Lửa Việt tours của Mỹ cũng không phải ai xa lạ. Bèn rủ thêm Thân Trọng Minh. Cả nhóm 25 người thì đã có 9 người từ Đức về, 2 người từ Mỹ, nên có “yếu tố nước ngoài” chắc thú vị. Cũng là một dịp giao lưu học hỏi. Đặc biệt có Phan Chánh Dưỡng, dân Cà Mau thứ thiệt, mời mọi người ghé thăm nhà và hứa chiêu đãi đặc sản tôm cua Cà Mau nên ai cũng “háo hức”.  Nhớ PCD không? Ông là người có nhiều trải nghiệm trong thời kỳ đổi mới, và đã góp phần trong giai đoạn hình thành khu Phú Mỹ Hưng ngày nay đó.

4 giờ sáng đã phải có mặt để xuất phát vì đường dài lắm, xa lắm, để sao về kịp nhà PCD dự bữa cơm trưa, mọi người đang chờ. Đến thành phố Cà Mau rồi còn phải đổi xe nhỏ để đi đoạn đường dài vất vả mới đến huyện Trần Văn Thời, sông ông Đốc, phía vịnh Thái Lan, mới tới nhà PCD. Bạn biết không, mình là người già nhất trong nhóm, rồi mới đến Thức, TTMinh đó nhé… Các bạn khác đều còn rất trẻ, mới mấp mé 70. Trẻ và đẹp trai nhất có lẽ là Lê Trọng Nhi và Trần Sĩ Chương, trên dưới 60 gì đó thôi.

đất Phương Nam

hai má con (ảnh Đỗ Hồng Ngọc)

Bà má PCD năm nay 97 tuổi, còn sáng suốt, tai thính, mắt sáng, cứ hỏi con tôi đâu rồi con tôi đâu rồi làm mình nhớ bà má mình quá. Bà lớn hơn bà má PCD ba tuổi và đã mất ở tuổi 94. Bữa cơm… nhà quê quá thịnh soạn, ê hề, tôm cua, gà, vịt, lươn, ốc… các thứ. Thấy mình ăn có vẻ hơi kiêng vì sợ Gút, mọi người khuyên… ăn đại đi rồi uống thuốc! OK. Chỉ không uống rượu, bia. Cơm xong xe chạy lòng vòng cho đi thăm Cảng cá sông ông Đốc. Nghe nói đây là một cảng cá rất lớn, ghe tàu các nước lân cận thường xuyên ghé về, có khả năng thành một thương cảng quốc tế. Từ đó về Mũi Cà Mau còn cả trăm cây số. Phải mau về kịp trước khi mặt trời lặn. Từ Năm Căn có thể đi Cano về Ngọc Hiển, tận Đất Mũi, nhưng lúc này quốc lộ 1 đã hoàn tất, xe chạy tốt, trừ đoạn gần đến Cột mốc quốc gia GPS 0001 thì đường đang làm, đi vất vả.  Cà Mau nghĩa là nước đen, phù sa, hình thành một tam giác có mũi nhọn nên gọi là Mũi Cà mau, phía Đông giáp với biển Đông, phía Tây và Nam giáp vịnh Thái Lan, ở đó nhìn cả mặt trời mọc và lặn. Cột mốc tọa độ quốc gia GPS 0001 (cây số 0). Được xây dựng vào năm 1995.

Chợ quê

Cảng Cá sông Ông Đốc

Cà Mau với mình không xa lạ nhưng lần này thì lạ và xa. Ba mươi năm trước, Cà Mau còn gắn với Bạc Liêu thành tỉnh Minh Hải, mình cũng đã từng đi vỏ lãi đến tận Năm Căn thăm một cơ sở Y tế. Cách đây 3 năm lại có dịp về Cà Mau có lớp huấn luyện Y đức cho tỉnh, thế nhưng chưa lần nào về tận Ngọc Hiển, nơi có cột mốc số 0 của đất nước ta như lần này.

Một vùng sông nước chằng chịt, mênh mông, hoang vắng. Rừng ngập mặn, mắm, đước, tràm… mọc đầy bên những chòi lá quạnh hiu. Nhưng Cà Mau bây giờ đang phát triển, không còn đỉa lội như bánh canh, cá sấu, cọp hùm đe dọa như thời Hương rừng Cà Mau của Sơn Nam hay Rừng mắm của  Bình Nguyên Lộc…

rừng Đước Cà Mau

Bạn biết không, mình đọc Rừng Mắm của Bình Nguyên Lộc từ đời thuở nào rồi mà bây giớ mới biết rừng mắm là gì bạn ạ. Thương lắm. Nó hiền hòa, nó giản dị, nó lặng lẽ âm thầm bồi đắp. Nó tiên phong, luôn đi trước một bước, mọc lên từ mảnh đất phù sa mới bồi đắp mềm nhũn, nên rễ nó phải ngóc lên để thở, nở hoa từ rễ, trái trên cành lá li ti (ăn được), trái rụng thì chui vào bùn đen, mọc thành cây,  chen chúc nhau, dựa dẫm vào nhau mà… thành rừng, vo đất, đúc khuôn lại cho cây đước cây tràm lấn tới, nối đuôi nhau trong một vùng rừng ngập mặn đặc trưng này. Đước thì rễ xúm xít chụm lại như cùng nâng cây lên, hít lấy khi trời. Cây đước làm than làm cũi thì hết sảy, dùng cất nhà thì không bị mối mọt bao giờ…

Hãy đọc lại một đoạn trong Rừng Mắm của Bình Nguyên Lộc:

“- Cây gì mà lạ vậy ông nội ? Trổ bông ngay dưới gốc ?

– Bông trổ trên đầu những cái rễ ăn lên mà người ta gọi là rễ gió. Cây nầy là cây mắm. Đây là rừng mắm đây.

– Cây mắm ? Sao tui không nghe nói đến cây mắm bao giờ ?

– Con không nghe nói vì cây mắm không dùng được để làm gì hết, cho đến làm củi chụm cũng không được.

– Vậy chớ trời sanh nó ra làm chi mà vô ích dữ vậy ông nội, lại sanh hằng hà sa số như là cỏ ấy ?

– Bờ biển nầy mỗi năm được phù sa bồi thêm cho rộng ra hàng mấy ngàn thước. Phù sa là đất bùn mềm lủn và không bao giờ thành đất thịt được để ta hưởng nếu không có rừng mắm mọc trên đó cho chắc đất. Một khi kia cây mắm sẽ ngã rạp. Giống tràm lại nối ngôi mắm. Rồi sau mấy đời tràm, đất sẽ thuần, cây ăn trái mới mọc được.

Thấy thằng cháu nội ngơ ngác chưa hiểu, ông cụ vịn vai nó mà tiếp:

– Ông với lại tía của con là cây mắm, chơn giẫm trong bùn. Đời con là tràm, chơn vẫn còn lấm bùn chút ít, nhưng đất đã gần thuần rồi. Con cháu của con sẽ là xoài, mít, dừa, cau.

Đời cây mắm tuy vô ích, nhưng không uổng”.

(Bình Nguyên Lộc)

Đến Cà Mau làm sao không nhớ Sơn Nam! Trong Hương rừng Cà Mau, mình thích nhất truyện Tình nghĩa giáo khoa thư bạn ạ. Lần nào đọc cũng muốn khóc. Lạ thiệt.

Nhớ Sơn Nam, mình nhớ lần ghé thăm ông bệnh nằm Chợ Quán, rồi nhớ lần gởi tặng ông cuốn Già ơi… chào bạn của mình.  Lúc đó ông cũng đã 75 tuổi rồi. Ông đọc xong nói: hay thì hay nhưng em viết cái này cho mấy ông già thành thị, còn mấy ông già nhà quê thì sao?

Thân Trọng Minh và Đỗ Hồng Ngọc
(Mũi Cà Mau 14.3.2017)

Mình giựt mình. Ông nói đúng. Mình chỉ nói cái già chung, quên già thành thị với già nhà quê! Nhớ cái hồi ông Nguyễn Hiến Lê đọc cuốn “Viết cho các bà mẹ sanh con đầu lòng” cũng vậy, ông nói, cháu là một bác sĩ Nhi khoa giỏi đó, nhưng viết cái này chỉ cho các bà mẹ trẻ có học ở thành thị, còn các bà mẹ ở nông thôn thì sao? Mình hoảng quá, bèn viết thêm cuốn “Chăm sóc con em nơi xa thầy thuốc” có rất nhiều hình vẽ!

(còn tiếp)