Văn hóa Phật giáo: TÔI HỌC PHẬT
TÔI HỌC PHẬT
(Tạp chí Văn hóa Phật giáo số 347 ngày 01.7.2020)
Ghi chú: Bạn tôi, anh Trần Tuấn Mẫn, Tạp chí Văn hóa Phật giáo cho biết anh đã thôi việc ở Tòa soạn kể từ ngày 1.7.2020 vì tuổi đã cao. Tôi gởi anh bài này như một kỷ niệm riêng. Bài đã in trên Tạp chí VHPG số 347 ngày 1.7.2020. Xin chia sẻ cùng các bạn.
ĐHN
TÔI HỌC PHẬT
Đỗ Hồng Ngọc
Càng có tuổi, hình như tôi càng nhận ra có cái gì đó ở ngoài ý chí mình, can thiệp vào mình tùy hứng khiến mình đôi lúc không khỏi chưng hửng, ngỡ ngàng, thầm nghĩ “duyên” chăng? Nhưng duyên là gì không biết. “Nghiệp” chăng? Nhưng nghiệp là gì cũng không biết. Thôi thì, cứ để nó trôi chảy, tự nhiên, bởi nó có vẻ chẳng cần đến ta, chẳng phải là ta, chẳng phải của ta…
Vào tuổi tám mươi, tôi nghĩ đã đến lúc “về thu xếp lại”, đã đến lúc “nhìn lại mình…” như người bạn nhạc sĩ họ Trịnh kia đã nói. Về thu xếp lại, bởi “chút nắng vàng giờ đây cũng vội”, vì rất nhanh thôi, các tế bào thân xác kia đã có vẻ rã rượi, ù lì, và cũng rất nhanh thôi các tế bào thần kinh nọ cũng mịt mờ, mỏi mệt, nhớ trước quên sau… Đầu năm 2019, tôi gom góp in cuốn Về thu xếp lại như một cột mốc, một hẹn hò, rồi cuối năm tiếp tục gom góp in thêm cuốn Biết ơn mình như một nhắc nhở… Bên cạnh đó, cũng đã tạm một bản thảo Đi để Học, Ghi chép lang thang… chủ yếu là một dịp để “nhìn lại mình”… và gần đây nhất là tập Tạp bút Để Làm Gì không phải để hỏi cũng chẳng phải để thở than chi! Tôi cũng mong gom góp, tập hợp một số bài viết, sách, biên chép bấy nay trong lúc lõm bõm học Phật, thấp thoáng lời kinh, làm thành một tập tuyển học Phật để ngẫm ngợi khi cần. Muốn thì muốn vậy, nhưng lực bất tòng tâm!
Duyên may lại đến.
Cách đây mấy năm, một buổi chiều, nhận được 4 cuốn bản thảo “Tuyển tập Đỗ Hồng Ngọc” dày hơn ngàn trang A4 của một người không quen biết gởi tặng. Giật mình. Ai vậy cà? Thấy có kẹp mảnh giấy nhỏ, ghi số điện thoại tên Nguyễn Hiền Đức. Bèn phone thăm hỏi mới biết đó là một bạn đọc quý mến mình, đã “dõi theo” hành trình viết lách của mình từ lâu, nay tỉ mẩn ghi chép lại cả một tuyển tập đồ sộ gởi tặng và nói còn sẽ gởi tiếp mấy tập nữa! Lúc đầu tưởng anh gom góp từ trên mạng, nhưng không, anh cho biết đã gò lưng đánh máy từ những trang sách mà anh ưa thích! Thời buổi này. Lạ thiệt.
Rồi hẹn gặp, mới biết Nguyễn Hiền Đức (thường gọi anh 5 Hiền), trước 1975 từng có thời là Thư ký Tòa soạn của tạp chí Tư Tưởng của Đại học Vạn Hạnh, thư ký riêng của HT Thích Minh Châu… Anh tốt nghiệp Báo chí và Xã hội học, rồi cao học Sử ở Đại học Vạn Hạnh. Đó là một người gầy gò, trông khắc khổ, nghiêm túc, nhưng rất nhiệt tâm và nói chung… dễ thương.
Gần đây, một người bạn bên kia nửa vòng trái đất cho hay tình cờ thấy có Tuyển tập Đỗ Hồng Ngọc “Thấp Thoáng Lời Kinh” trên Thư Viện Hoa Sen online. Nghĩ chắc… Nguyễn Hiền Đức đây rồi! Và đúng vậy.
Nguyễn Hiền Đức tâm sự: Tôi bắt đầu “gõ” và “gõ”, mải mê “gõ” cuốn “TUYỂN TẬP ĐỖ HỒNG NGỌC – THẤP THOÁNG LỜI KINH” này từ năm 2010 và kết thúc năm 2018. Tôi rất thích từ “Thấp thoáng” vì nó thể hiện rất rõ, rất đúng cái chất “thấp thoáng”, “lõm bõm” của tôi khi học Phật.
Ngay trong bước đầu “tập tễnh học Phật” tôi đã chọn cách học hợp với sở thích của mình. Đó là chọn bài, chọn sách rồi… rị mọ. cặm cụi, kiên trì “gõ” vào máy. Cách làm này giúp tôi đọc chậm, đọc kỹ từng đoạn, từng trang, từng bài, rồi chú tâm sửa lỗi. Tôi đọc ít nhất 5 lần cho mỗi trang với lòng thanh thản, thư thái. Tôi không “ép” mình phải ghi, phải nhớ một điều gì cứ để nó trôi chảy như một dòng sông…
* * *
Tôi có chút “duyên” với Phật, nhưng đến với Phật rất trễ. Lại đến một mình. Sanh ở Phan Thiết mấy ngày thì tôi được về nhà Ngoại ở làng Phong Điền, Hiệp Nghĩa, dưới chân núi Tà Cú, nơi có Linh Sơn Trường Thọ Tự. Nhỏ xíu, tôi đã được theo cha mẹ, các cậu, dì, lên chơi Chùa núi. Khi là sinh viên ở Saigon, tôi cũng đọc Bát Nhã, đọc Suzuki, Krishnamurti… nhưng đọc chỉ để mà đọc. Đến năm tuổi gần 60, sau một cơn bệnh thập tử nhất sinh, tôi thấy mọi sự khác hẳn đi. Tôi đọc Tâm Kinh thấy không khó nữa. Như vỡ ra. Và với Tâm Kinh, tôi thấy chỉ cần học một chữ thôi. Chữ Không. Từ đó mà vô trụ, vô trí, vô đắc… Từ đó mà gaté, gaté, paragaté… Nó như giúp tôi trả lời câu hỏi cho chính mình, Why, tại sao? Tôi vẫn thường tự đặt ra cho mình những câu hỏi “tại sao” như vậy. Rồi lại hỏi bằng cách nào đây (How?) để mà “hành thâm Bát nhã”? Câu trả lời nằm ở Kim Cang. Ở Kim Cang tôi học Vô ngã (nhân vô ngã, pháp vô ngã), và Thiền định. Dĩ nhiên không thể không học những bước cơ bản: Tứ diệu đế, Bát chánh đạo, Thập nhị nhân duyên… Không có chánh định thì làm sao có chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ… Con đường từ thể nghiệm, thực nghiệm đến ứng dụng trong đời sống hàng ngày. Ở Pháp Hoa, học vô tướng, thực tướng, gặp Như Lai Đa Bảo của mình như luôn tủm tỉm cười chọc quê mình! Cái học y khoa, tâm lý học, xã hội học cũng đã giúp tôi thấy rõ hơn vai trò thầy thuốc, tham vấn viên của bậc Y vương qua hình tượng các vị Bồ tát Thường Bất Khinh, Dược Vương, Quán Thế Âm… với tôn trọng (respect), chân thành (guenuine), thấu cảm (empathy) để không chỉ học hiểu lời kinh mà còn vận dụng vào nghề nghiệp… Ở Duy-ma-cật, học Bất nhị. Kinh mở ra một cách tiếp cận mới, sinh động, cho dòng chảy mênh mang rộng khắp.
Chắc chắn Phật không muốn chỉ có các đệ tử ngồi thiền định dưới gốc cây, tới giờ đi khất thực và đợi ngày nhập Niết bàn. Phật cần có những vị Bồ-tát đem đạo vào đời, tự giác giác tha. Thế nhưng, các vị Bồ-tát đầu tròn áo vuông cũng khó mà “thõng tay vào chợ” giữa thời đại bát nháo này. Vì thế mà cần Duy-ma-cật. Một thế hệ cư sĩ tại gia, nhằm thực hiện lý tưởng của Phổ Hiền Bồ-tát…!
Rồi từ những điều học hỏi, nghiền ngẫm, thể nghiệm… bấy nay mà tôi mạnh dạn sẻ chia với “Thấp thoáng lời Kinh”, “Thoảng hương Sen”, “Thiền và Sức khỏe”, “Nếp sống An lạc”… như một ứng dụng Phật pháp vào đời sống.
Khi được hỏi “kinh nghiệm” về học Phật, tôi nghĩ trước hết, cần nắm được các thuật ngữ, sau đó là hiểu được các ẩn dụ, ẩn nghĩa, hàm chứa trong lời Kinh và quan trọng nhất là thực hành, ứng dụng vào đời sống, ở đây và bây giờ…
Những năm sau này, tôi có dịp cùng học với nhóm bạn về Lăng Nghiêm, Viên Giác, Lăng Già… Con đường học Phật thênh thang như cánh rừng kia mà ta mới tiếp cận vài hạt bụi rơi từ nắm lá Simsapa dạo nọ.
Tôi lại gặp duyên may trong lúc một mình lõm bõm học Phật như vậy khi gắn bó với Tạp chí Văn hóa Phật giáo. Tôi còn nhớ buổi họp đầu tiên để thực hiện tạp chi Văn Hóa Phật Giáo có sự hiện diện của quý thầy cùng với các vị cư sĩ tôi hằng mến mộ như Cao Huy Thuần, Trần Tuấn Mẫn, Trần Đình Sơn, Nguyên Cẩn… Anh Cao Huy Thuần sau đó nói riêng với tôi: Này, tôi “thách” anh Đỗ Hồng Ngọc viết được mỗi tháng một bài cho Văn hóa Phật giáo đó. Thế là tôi gắn với Văn hóa Phật giáo từ thuở ban đầu đó đến nay đã gần 15 năm! Thực ra tôi viết Văn Hóa Phật Giáo là để học.
Nhớ những bài viết đầu tiên gởi Văn Hóa Phật Giáo tôi băn khoăn nên để mục này là “Lõm bõm học Phật” hay “Thấp thoáng Lời Kinh”, bởi biết mình chỉ học lõm bõm, thấp thoáng, chẳng chính quy hiện đại gì cả. Trần Tuấn Mẫn kêu “Lõm bõm” thiếu nghiêm túc. Chọn “Thấp thoáng Lời Kinh” nhé. Chẳng ngờ độc giả “chịu” cách viết “bên lề” như vậy. Thường khi bài đăng xong tôi hỏi Trần Tuấn Mẫn thế nào, có bị “rầy la, sỉ vả” gì không? Mẫn bảo viết tiếp đi, nhanh lên, được khen lắm đó. Đó là một lời khuyến khích động viên qúy báu, giúp mình tự tin hơn. Tôi viết từ những cảm nhận riêng với một văn phong đời thường về Tâm Kinh Bát nhã, về Kim Cang, Pháp Hoa, Duy-ma-cật… Tôi biết ở Ban Biên tập có những bậc tôn túc, những cao nhân và nhất là độc giả Phật tử khắp nơi đều là những vị thầy của mình, sẽ là “bộ lọc” cho những bài viết của mình, có gì sai họ sẽ chỉ dẫn. Thật vậy, thỉnh thoảng Trần Tuấn Mẫn giúp tôi chỉnh một chữ, thỉnh thoảng anh Lê Văn Lợi từ Huế khen một câu hoặc nhắc cho một ý… Khi tôi viết mục “Thoảng hương sen”, là những suy gẫm, những cảm nhận tích lũy trong nhiều năm tháng học Phật của mình, Văn Hóa Phật Giáo đã sửa thành “Hương Sen” mà bỏ đi chữ “Thoảng”. Tôi hiểu. Với tôi, viết cho Văn hóa Phật giáo là một cách học Phật tốt nhất.
Khi tôi xuất bản cuốn Thấp thoáng Lời Kinh thì Trần Tuấn Mẫn viết trên Văn hóa Phật giáo, số 163, ngày 15-10-2012:
Đọc xong tác phẩm Thấp thoáng lời kinh của Đỗ Hồng Ngọc. Im lặng, thanh thản, hoan hỷ như vừa trải qua một cuộc du lịch kỳ thú đến những vùng đất xa xôi, kỳ ảo, để rồi sau đó tâm trí như loãng đi, mơ hồ, lung linh, băn khoăn trong niềm vui thú vị vẫn còn đó, quanh quất lâu dài. Gập sách lại, tôi bỗng thấy thấp thoáng lời sách, từ ngữ, câu văn từ bài này chuyển sang bài nọ, chữ nghĩa nhẹ nhàng đổi chỗ nhau, nhưng vẫn rất tự nhiên, rất trật tự và rất đẹp. Phải chăng tác giả cũng thấy thấp thoáng chứ không nghe văng vẳng lời kinh vì không trực tiếp nghe được kim thanh của Đức Phật. Anh chỉ tự nghiên cứu kinh điển, tự cảm nghiệm và những dòng kinh chợt đến chợt đi trong tâm tưởng. Có lẽ anh dùng từ thấp thoáng cũng là do sự khiêm tốn, muốn bảo rằng những gì anh viết ra không phải là từ sự nghiên cứu mang tính kinh viện mà chủ yếu là do cảm nhận, do sự suy nghĩ và trải nghiệm cá nhân. Tôi vui vì nghĩ như thế, vì nghĩ mình thông cảm được với anh và được anh truyền cho niềm cảm hứng và mấy phần kiến thức Phật học (…).
Các bài viết ở đây, theo lời tác giả, là “những loay hoay, bứt rứt”, “những cảm nghiệm riêng tư, rất chủ quan của người thầy thuốc, bấy lâu nay tìm kiếm, thử nghiệm trên mình rồi mới dám mà sẻ chia cùng bạn bè tương lân”. Những lời tâm sự ấy là chân thật, là tình nghĩa và những gì anh viết ra thì chân xác trong chừng mức có sự chấp nhận của những người đã học Phật, đã tu Phật hay từng chiêm nghiệm về cuộc đời. Anh nhận định sâu sắc về các đề tài nói trên, nhưng vốn là một bác sĩ nhiều kinh nghiệm chữa trị thân và tâm, có khi anh tế nhị và có đôi chút dí dỏm nên chuyển ý sang bình diện cụ thể, thiết thực, gợi ý chúng ta về sự suy nghĩ, về thái độ tích cực trong cuộc sống hằng ngày nên cố ý chuyển ý nghĩa của vài lời kinh như là một thể cách khế cơ (…).
Nhẹ nhàng mà thâm sâu, dí dỏm mà chân thật là tính chất của Đỗ Hồng Ngọc. Thật hay và thật vui khi anh bàn về Hơi thở ra vào, Bồ-tát Di lặc, Du hý ta-bà, Luân hồi sanh tử v.v…
Đọc Thấp thoáng lời kinh của Đỗ Hồng Ngọc, tôi bỗng cảm thấy mình chỉ thấp thoáng lời anh và loay hoay, bứt rứt về cái kiến thức Phật học của mình. Những đoạn kinh tôi đã thuộc lòng bỗng trở nên “thấp thoáng”…
Với tôi, Trần Tuấn Mẫn vừa là bạn, mà cũng là thầy, từ thuở Vô Môn Quan, đến Bàng Ẩn, rồi Lăng Già… và nhất là Tạp chí Văn Hóa Phật Giáo suốt 15 năm qua.
Đỗ Hồng Ngọc
(Saigon 6.2020)
N.Q.Chơn đọc “Để làm gì” của Đỗ Hồng Ngọc
“Để làm gì” của Đỗ Hồng Ngọc
Nguyễn Quang Chơn (Đà Nẵng)
Tập sách của anh Đỗ Hồng Ngọc gởi bằng bưu điện, đến với mình vào đúng trưa mồng năm tháng năm âm lịch, ngày giỗ ông Khuất Nguyên. Sách được anh bọc cẩn thận trong một bao gương sạch, đẹp, với “người gởi”, “người nhận” rõ ràng, trang trọng.
Tập sách này đã được thấy, đã được nghe, trên trang nhà dohongngoc.com của anh rồi. Mình đã từng tìm trong hiệu sách mà không thấy. Giờ nhận quà từ tác giả qua bưu điện, thấy cuốn sách đẹp hơn, giá trị hơn và…nặng ký hơn!…
Đó là cuốn “Để làm gì” của anh mới in tháng 5/2020. “Để làm gì” không hỏi, chấm, làm người ta dễ đặt câu hỏi: ông đặt tựa như vậy để làm gì?
“Để làm gì” thì thường ở thể nghi vấn, còn được dùng ở thể khẳng định nữa. Nên phải đi kèm với dấu hỏi hoặc dấu than. Còn ở đây không có dấu gì, dạng “trung tính”, thì phải xem trong đó ông ấy viết gì!…
Đọc lời mở. Đã thấy sơ sơ ý của tác giả. Lật trang kế tiếp, đã thấy bài quen quen. Tiếp tục cũng quen quen. Vậy ra anh chọn lọc những bài ký, bài tản mạn…đã in rải rác đâu đó trên nhiều ấn bản để làm thành một selection kỷ niệm tuổi 80, cái tuổi mà anh hay nói với tôi là “già tới nóc”. Bộ già tới nóc là hết già rồi sao? Già thêm một tí nữa thì sẽ lọt qua cái nóc, rớt cái bịch không chừng. Có lẽ bởi thấy mình tới nóc. Nên anh dừng…già lại, giở mấy cuốn sách cũ ra xem. Hứng, nên chọn. Vui, nên gom lại một tập. Rồi anh lại nghĩ. Mình viết nhiều, in nhiều, nhiều thể loại. Từ thơ, văn, đến nghiên cứu, khảo luận, và nhất là Phật pháp. Rồi anh hỏi. Mình viết nhiều vậy “để làm gì?” Biết đâu có ai đó đọc xong rồi tặc lưỡi, viết mấy cái này chi, chẳng “để làm gì!” Hoặc, một người lững thững, “để làm gì….”…
Nên chi, thôi thì tập hợp lại mấy bài viết hồi hườm hườm, hồi già già, hồi già tới nóc, mà chỉ là những tản mạn, những ký. Dạng văn này thì nó không làm nhọc lòng ai, người đọc không nghĩ ngợi chi nhiều, không đi sâu vô một cái gì, nó vui vui, nó chẳng làm gì…., và, vì vậy, anh lấy một cái tựa “Để làm gì” để dành cho độc giả ghi tiếp thêm, sau khi đã đọc. Người thắc mắc thì thêm dấu hỏi (?). Người không ưa thì thêm dấu than (!). Và người trầm tư hơn thì thêm ba chấm (…)…
Nhưng tuyệt vời nhất là ông hoạ sĩ Mai Quế Vũ, ông trình bày cái bìa với một nét cọ mực xạ hình tròn phóng túng ôm cái tựa “Để làm gì” của tác giả. Cái vòng tròn mang “tánh không” đó là đủ bao trùm cả dấu hỏi, dấu than, dấu chấm, dấu gì gì đó nữa hết rồi. Bởi dấu nào cũng rứa, cũng là không! Cái ánh sáng màu trắng tinh khôi không sắc màu kia chẳng phải đã mang đủ trong nó cả đỏ xanh vàng lục lam chàm tím…đó ư?
Nên chăng, “để làm gì” của ĐHN đã có đủ các dấu trong đó rồi. Đọc đi, rồi nghĩ gì thì nghĩ, để làm gì cũng được!…
Nguyễn Quang Chơn
Tối thứ bảy, 27/6/20
Ngãnh Tam Tân (LaGi)
Thư gởi bạn,
Ngãnh Tam Tân (LaGi)
Bài viết La-Gi Du Ký rất thú vị của nhà văn Nguyễn Lệ Uyên khiến có bạn hỏi thêm mình về địa danh “Ngãnh” khá lạ lùng ở vùng này.
Xưa, từ Lagi quê nội của mình về quê ngoại ở Phong Điền, Hiệp Nghĩa chỉ cách chừng 15-16km, nhưng toàn phải đi đường biển, ngang qua Nước Nhỉ (giếng Nguồn Chung) rồi đến Ngãnh Tam Tân (nay là Tân Hải), vượt thêm đoạn đường dốc, rừng rậm… đến Cầu Cui, cầu Quan qua sông Đợt mới về đến ngoại, gần chân núi Tà Cú. Vùng này thời đó còn có cọp lộng hành, ra bắt người ăn thịt.
Làng chài Tam Tân ngay sát Ngãnh khá trù phú, là quê của cậu Nguiễn Ngu-Í (Nguyễn Hữu Ngư), nơi đây ngày nay còn ngôi mộ của ông và gia đình.
Lúc nhỏ, đi qua Ngãnh mình sợ lắm. Rừng mênh mông, âm u, có một hồ nước đen ngòm chảy tràn ra biển, có khi rộng đến vài chục mét, sâu đến bụng (cậu bé là mình). Nghe Má kể lúc đám cưới Má, phải cưỡi ngựa để đi qua dòng nước ở Ngãnh, có lẽ do mặc đồ cưới không thể lội nước, chớ bình thường bà vẫn gánh cau trầu đi bộ dọc biển xuống tận chợ Lagi bán, do vây mà gặp Ba mình. Bà thì giỏi, tảo tần, lo buôn bán, làm ăn, trong khi ông thì… công tử ở Chợ, chơi violon, đóng kịch, thỉnh thoảng còn mời bạn bè là ca sĩ ở Saigon ra Lagi hát hò! Chuyện sẽ kể sau khi có dịp.
Từ “Ngãnh” không thấy có trong Tự điển Tiếng Việt, Nxb Khoa học xã hội Hà Nội 1988. Chỉ có “Ngoảnh”…
Phan Chính, tác giả địa phương chí viết nhiều sách báo về văn hóa, địa danh của vùng đất cực Nam trung bộ là Hàm Tân, Lagi (tỉnh Bình Tuy…) này, tuy có nhiều tài liệu phong phú nhưng cũng khá lúng túng. Trong bài Nghĩ về địa danh Ngảnh Tam Tân đăng trên báo Bình Thuận, anh viết:
BT- Đó là một đoạn bờ biển có cảnh quan đẹp. Cách xa bờ khoảng 50m nổi lên một cụm đá lô nhô như đang khỏa mình với những làn sóng êm ả không ngớt dội vào. Ngảnh Tam Tân thuộc xã Tân Tiến cách trung tâm thị xã La Gi khoảng 12 km. Đây cũng là địa danh nổi tiếng gắn liền với khu di tích Dinh Thầy Thím huyền thoại và nay đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho khách du lịch tâm linh kết hợp nghỉ dưỡng.
Không những với khách xa đến mà kể cả người địa phương vẫn đặt ra những câu hỏi về địa danh Ngảnh Tam Tân? Với người dân bản địa thì đã trở thành quen thuộc nhưng khi gợi lại mới thấy thật sự bồi hồi tưởng chừng đang trở về với vùng đất “địa linh” của người xưa thuở còn hoang sơ. Từ “ngảnh” ở đây là chỉ về một địa hình thiên nhiên rất đặc trưng. Nhưng với ngữ âm thường gặp khi nói về địa hình dọc dài vùng biển từ miền Bắc vào Nam chưa ở đâu có từ “ngảnh”. Địa hình ghềnh, gành, mỏm, mỏ, mũi… là phần đất có đá từ bờ nhô ra sông, biển thì có nhưng “ngảnh” thì lại không… (Phan Chính).
May thay, mình tìm thấy từ Ngãnh (dấu ngã) trong Tự điển Việt Nam của Lê Văn Đức-Lê Ngọc Trụ 1970 tại Saigon (Nxb Khai Trí):
Viêt Nam Tự Điển Khai Trí- 1970, trang 1013
Ngãnh: Phần đất đột ngột nhô ra biển, không lớn không dài, thường có những gộp đá.
***
Lần này đi với Thân Trọng Minh, Lê Ký Thương, Kim Quy, Nguyễn Lệ Uyên về quê nhà LaGi, Tam Tân (nay là Tân Hải), mình tìm thăm nhà bà con cũ ở Tam Tân, gần như không còn ai, hỏi những người cao tuổi… thì đều đã qua đời. Nhà Bà Năm, Má cậu Năm Chi, có cái giếng nước ngọt nổi tiếng cả vùng, nay con cháu đã bán đất, lấp giếng…
Tam Tân, một vùng chài lưới đầy những rặng dừa xanh mát bỗng chốc… bê tông hóa gần hết. Không buồn sao được! May rồi cũng gặp được vài người trẻ, thế hệ thứ hai thứ ba gì đó… hỏi ra chỉ ngậm ngùi như… Từ Thức bơ vơ. Mới 70-80 năm chớ có xa xôi chi lắm đâu!
Xin gởi vài tấm hình bạn coi thôi vậy nhé.
Internet
Ngãnh Lagi, Bình Thuận
nhớ Má (Nghê Thị Như và cậu Nguyễn Ngu Í, tức Ngê Bá Lí, Tân Fong Hiệb, theo cách viết của ông)
Dòng nước đổ ra biển ở Ngãnh giờ cũng mênh mông! Nay đã là khu chợ cá biển, ghe thuyền về tấp nập, cách Dinh Thầy Thím chỉ vài cây số. (Ảnh ĐHN 21.6.2020)
Ngãnh Tam Tân LaGi. Hòn Bà xa xa… (ảnh ĐHN, 21.6.2020)
Do Hong Ngoc ngồi “thiền” trên gộp đá Ngãnh (ảnh NLU)
Nhóm bạn đến Ngãnh Tam Tân (6.2020).
ĐHN lang thang một mình ở Ngãnh Tam Tâm (ảnh MTriết, 21.6.2020)
Hẹn thư sau,
Thân mến.
Đỗ Hồng Ngọc
(Saigon 28.6.2020)
Nguyễn Lệ Uyên: La-Gi Du Ký
LA-GI DU KÝ
Nguyễn Lệ Uyên
Khi không hai ông “bạn trẻ” đốc tờ gọi, một ông lúc chiều tối, ông nọ lúc giữa trưa, cách nhau chừng 10 tiếng, hỏi “có muốn rong chơi không?”. Dĩ nhiên nhận lời ngay, nhưng bụng dạ thì cứ sôi rồn rột. Vì các chàng đều là dân “bảnh tỏn” trong khi mình lại là tay kiết xác mà ham vui!
Tôi cũng biết tỏng từ lâu, hai ông đốc tờ cộng với ông họa sĩ thì chưa chắc “chân cứng đá mềm” bằng phía trái không thuận của anh chàng nông dân xứ xương rồng trong chuyện leo trèo chạy nhảy; cho nên có giang hồ cùng trời cuối đất thế nào cũng chấp cả “cơm sôi” với “nhớ nhà”.
Xe đón ở ngả tư Hàng Xanh. Dòm vào đã thấy có hai trợ lý, một cho ông bác sĩ, một cho họa sĩ. Kể ra như vậy là khá an toàn.
Từ trái: Nguyễn Lệ Uyên, Đỗ Hồng Ngọc, Lê Ký Thương, Thân Trọng Minh.
(Đập Đá Dựng, Lagi 20.6.2020)
Nơi đến là nơi tôi đã từng đến, đã bỏ lại trong phút chốc nhà cao tầng chen chúc, xe cộ nối đuôi, ồn ào, khói bụi xập xình… Giờ thì đang băng qua những con đường quanh co; lúc thì chìm lút vào giữa rừng cây thưa, khi lòi ra giữa cánh đồng vắng có đàn cừu, vài con cò trắng bên cạnh đàn bò thong thả gặm cỏ. Yên bình đến lạ.
Internet.
Đập Đá Dựng (tình Bình Tuy, Hàm Tân, LaGi 1957)
Xe qua chân núi Chứa Chan, rẽ vào Hàm Tân và dừng ở La Gi, quê hương của Đỗ Hồng Ngọc, đúng 10 giờ sáng, uống cà phê sát bờ sông Dinh, bên đập Đá Dựng. Anh giới thiệu con đập này được TT Ngô Đình Diệm cho xây dựng vào năm 1957 (tỉnh Bình Tuy) để dẫn nước tưới cho cánh đồng phía trên. Thuở nhỏ, anh và bạn bè thường cởi truồng đứng trên thân đập lao xuống, ngoi ngót giữa trưa nắng. Đập không rộng, không có dáng hùng vĩ như Đồng Cam, nhưng hai bờ cây rừng chen khít, tầng lá xanh che kín, thỉnh thoảng nhô lên mái ngói đỏ, những cây phượng vỹ chói rực bên bờ tây, gần hơn chút, ngày xưa là chùa một cột đứng thoi loi bên mé sông (đã sụp đổ lâu rồi). Giá như không có phiên bản này, tôi nghĩ, dòng sông Dinh sẽ thơ mộng hơn, hoang dã như nó đã từng trước đó. Cũng may, chủ nhân quán này còn biết tôn trọng thiên nhiên, cứ để những cây rừng đứng chung với bàn ghế trong sân: những cây duối, cây bàng lẻ, thao lao và dây leo quấn quanh.
Tù trái: MTriet, Do Hong Ngoc, Nguyen Le Uyen, Le Ky Thuong, Kim Quy, Than Trong Minh (Lagi, Đập Đá Dựng 20.6.2020)
La Gi rộng, nhưng không sầm uất, như một cô gái quê đội nón lá, mặc áo mới, chân đi guốc lên phố chợ. Vẻ mộc mạc, chơn chất vẫn còn ở những con đường quanh co, còn biết nhớ đến các bậc danh nhân để đặt tên đường. Tôi thực sự xúc động khi vòng qua đường Trương Vĩnh Ký, uốn lượn, vòng vèo như đang đi trong đường làng… Mấy nơi được như chốn này?
Xe đi tiếp xuống Ngãnh Tam Tân nay còn có tên Mỏm Đá Chim thuộc xã Tân Hải, chừng 12 cây số. Hai bên đường là vườn cây thanh long héo rũ, gãy đổ. Tôi hiểu thân phận của các “ông vua” hơi hám du lịch biển dẫn đến “tra tấn” thiên nhiên là chuyện thường tình ở xứ sở sặc mùi kim tiền, thiếu vắng niềm ân ái hòa đồng với đất trời.Và, tôi hiểu vì sao, khi kể chuyện Hàm Thuận, Hàm Tân, La Gi từng là nơi bò rừng, mển, cọp, beo… quần tụ dưới tầng cây cao thấp đã bị xóa sạch vết chân, anh Ngọc kể với giọng ngậm ngùi. Đâu chỉ riêng quê anh vắng tiếng gầm cọp beo, mất hút những tiếng “tác, tác” của mển, cheo, tiếng gà rừng gáy trưa… cả đất nước này, cả thế giới đều lâm vào thảm trạng não nề đó.
12 giờ trưa tới Dốc Trâu, những động cát trắng phau, cao ngút nối dài tới gần Ngãnh. Đứng dưới phải hất mặt lên mới đụng ngọn. Vẻ hoang sơ của nó đang bị tô vẽ bộ mặt mới. Những cọc bê tông cắm xuống, hàng rào lưới quây nhốt gà vịt, vài nhà cao tầng chen ngang… Nhìn ngang, ngó dọc, Thân Trọng Minh kêu lên, Dốc Trâu đẹp quá, có khi còn đẹp hơn Dốc Lết! Không rõ, nếu Huyền Chiêu Khuất Đẩu mà nghe “phát ngôn” này có dậy lòng tự ái hay không?
Dốc Trâu. Bãi biển đầy thuyền thúng. Xa xa là Hòn Bà, Lagi
Bữa trưa đúng phong vị biển, bởi nơi quán tiếp với biển với những thuyền thúng câu mực, thả lưới bắt cua ghẹ đang thả mình trên bãi sau một đêm dài lên đênh trên ngọn sóng. Nếu như các cụ Tản Đà, Vũ Bằng có sống lại và ngồi đây, lúc này, hẳn cũng không thể lắc đầu, bởi sự chọn lựa món ăn từ một người sành ăn như anh Minh thì không ai chê nổi. Trước đó mấy phút, các vệ binh của Long hải Diêm vương còn vươn vòi, ngo ngoe càng, giương vây bơi lội quanh hồ nhỏ, giờ đã đổi màu nằm im trên dĩa: mực luộc, tôm hấp, cua biển rang me, cháo cá mú… khiến tôi có cảm giác như chiếc bàn ăn sắp bị lún sâu xuống nền cát vài phân!
Mùi gió biển, mùi tôm cua, sóng biển vỗ rì rào, chân trần chạm trên nền cát ướt và những chàng thanh niên U 80 như đang ở một thế giới khu biệt với cái ồn ào “dzô, dzô…” rất kém vệ sinh trong thành phố.
Trong bữa ăn đầu tiên (của chuyến “đi bụi”), chỉ quan sát lần đầu, tôi đã khám phá ra điều thú vị: Trời sinh ra cha con Thân Trọng Minh và Triết là một cặp đôi hoàn hảo, là hai người bạn nâng đỡ và chia sẻ cùng nhau. Không có hai người thì món ăn kém hương vị, ly rượu mất chất ngọt ngào, khói thuốc không còn những vòng trắng mơ mòng khiến sóng biển thôi vỗ vào bờ và nước biển cũng nhạt đôi phần?
Nhưng với chàng họa sĩ Cóc thì ngược lại. Chừng mực như một vị chân tu. Ăn nói nhẹ nhàng, bước chân rón rén… Vì vậy tôi mới rõ vì sao anh bị “cà lăm” với mối tình đầu và mãi mãi cà lăm với những mối tình không tên tuổi, khiến anh trút hết tinh lực vào những đường nét, màu sắc trên những bức tranh của anh lúc nào cũng mang phong thái của tuổi dậy thì, khiến chị Kim Quy phải lòng, khiến những bức tranh anh tặng (Bến đỗ), tôi luôn treo ngược lên vách: doi đất hay thuyền câu giữa dòng sông, hai bờ cây cong xuống điệu đà xanh mướt tôi lật chổng lên cho mặt trời thành mặt trăng ngâm mình giữa dòng nước lạnh băng của Lý Bạch?
Riêng ông bác sĩ, nhà thơ, du sỹ, thiền sỹ, cư sỹ… thì phong thái đời và đạo trộn lại làm một. Từ cái ăn, cái ngủ chí cách đi đứng nói cười…tôi có cảm giác thiệt và giỡn nơi anh chính là giỡn và thiệt. Anh thở mà không thở, ăn như không ăn mà ăn! Đáo bỉ ngạn rồi chăng? Đêm ngủ cùng phòng, anh cho ếch kêu vang dậy, lúc ồm ộp, khi nỉ non ai oán như mùa chúng động dục, đến nỗi tôi phải vác chăn ra hành lang nằm, phải thêm vài ba ly rượu để ngủ vùi. Nhưng khi ngâm mình dưới nước biển, tôi mới “ngộ” ra: ếch kêu là ếch không kêu. Những tối tiếp theo, tôi đánh một giấc dài không mộng mị chiêm bao. Anh xem, tôi cũng mon men tới chỗ “đạo khả đạo phi thường đạo” rồi đó chăng?
Đỗ Hồng Ngọc (Ngãnh Tam Tân, Mõm Đá Chim 21.6.2020, ảnh NLU)
Đây là lần thứ hai tôi đến Ngãnh, mỏm Đá Chim, Tân Hải – La Gi. Nhưng nếu có lần thứ ba, thứ tư… tôi vẫn. Bởi đây là vùng biển còn hoang sơ, chưa bị nền văn- minh-công-nghiệp-không-khói tra tấn.
Bãi nông, cát trắng phau, dấu chân người và rác thải vẫn còn mắc cỡ. Bến cá thu nhỏ một góc rất sạch sẽ. Người dân thì hiền và chơn chất như thời cọp beo đông hơn người xứ này. Rổi bờ chào mời các loại hải sản nhưng không chèn ép, thách giá… khác xa với cái táp nham của biển Vũng Tàu, Nha Trang, Đà Nẵng, Quy Nhơn… Nhưng liệu nó còn trụ vững tới bao lâu khi mà nước biển mát lạnh giữa mùa hè, sóng lăn tăn không ồn ào dữ dội. Không ai đoán được. Vì những cọc bê tông đang thọc sâu xuống nền đất, rải rác quanh đây. Thôi thì cứ theo phép thắng lợi tinh thần giỡn là thiệt, ếch kêu là ếch không kêu, tha hồ ngâm mình vẫy vùng một góc hẹp ở biển, hít thở khí trời trong veo chót Mỏm Chim, vùi trong nắng và gió ở Ngãnh phủi gọn mọi triền phược đeo bám quanh người.
Nhóm bạn “giang hồ vặt”
20.6.2020
Khu mộ Nguyễn Hữu Ngư (Nguiễn Ngu-Í) tại Ngãnh Tam Tân (ảnh ĐHN, 2020).
Ngay tại Ngãnh Tam Tân này còn có ngôi mộ của nhà văn Nguiễn Ngu Í và song thân. Tôi nghĩ cụ Nguiễn Ngu Í đã chọn mảnh đất tuyệt đẹp này làm nơi an nghỉ cuối đời là hoàn toàn đúng đắn. Lắm người ao ước mà biết có được chăng?
Hôm sau, anh Đỗ Hồng Ngọc lại hướng dẫn ra Phan Thiết theo con đường sát biển để ngắm nhìn nước biển trong xanh, trời xanh mây trắng, nhìn bãi Đá Nhảy từng hòn chồng lên nhau, làm tôi nhớ mấy câu thơ của Nguyễn Đức Sơn:
“Trên biển vắng bánh xe đời lóc cóc
Anh thật tình mát mẻ giữa hư vô”
(Dặn dò một mai, NĐS)
Bãi Đá Nhảy (Kê Gà, ảnh NLU)
Đây là vùng Mũi Kê Gà nổi tiếng với Hải đăng trên trăm năm. Cuối bãi Đá Nhảy có thể nhìn thấy Mũi Né xa xa, định vị được lầu Ông Hoàng. Trước khi ăn món cơm gà đặc sản Phan Thiết, anh đưa chúng tôi đi thăm Thanh Minh Tự, xem cây me trên 200 tuổi giữa trưa nắng chan chan. Ngôi chùa nhỏ, ngói tường, rường, cột kèo xiên trính từ xa xưa còn sót lại lẻ loi, lạc lõng giữa những căn biệt thự, nhà, phố sầm uất, thênh thang…Không quên ghé thưởng thức món chè Mộng Cầm thiệt ngon.
Đoạn trở lại Mỏm Đá Chim, không theo đường cũ mà vòng qua núi Tà Cú, tôi mới chợt nhớ quê hương của Đỗ Hồng Ngọc còn có một ông nhà văn Nguyễn Hiệp, nhà dưới chân Tà Cú, với truyện Dưa huyết đọc rất ấn tượng, rồi lại lai rai nhớ ra xứ Phan Thiết Bình Thuận có rất nhiều người tài hoa, lớp trước lớp sau kể không hết: Hoài Khanh, Từ Thế Mộng, Nguyễn Bắc Sơn, Phạm Văn Nhàn, Nguyễn Hiệp, Nguyễn Như Mây, Đồng Chuông Tử, Hồ Việt Khuê, Liên Tâm… Hèn chi mà mọi người dân già trẻ gái trai đều biết đến anh, nhớ đến ông BS ra tay chữa bệnh cho em bé không cần thuốc (em bé nay đã là thiếu nữ 20 tuổi). Tình cờ đọc được tạp bút của Bạch Vân Nhi trên giai phẩm Hoa Biển (tháng 4-2020 chi hội VHNT La Gi), có đoạn ngắn nhưng vô cùng trang trọng: “Mình cũng luôn tự hào rằng quê mình có những người giỏi giang như bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc… nhớ Lê Quý Đôn viết trong Vân Đài Loại Ngữ: Người ơ vùng biển thì giàu trí tuệ, người ở vùng núi thì giàu nhân nghĩa…”.
Ôi chào, đọc tới đoạn này tôi sướng rơn, thơm lây vì được là bạn là em của ông giỏi giang, sướng ngất trời mây trắng bay!
Ba ngày ở biển La Gi chỉ để đầm mình trong nước mặn, hít thở khí trời; có những nơi biết rồi không đến (Dinh Thầy Thím, chùa Phật Quang…), có nơi chỉ ngang qua nhìn (bến cá sông Dinh, tượng Phật nằm trên Tà Cú), rồi quay về chốn bụi bặm phù sinh.
Thiền viện Viên Chiếu
Nhưng còn cố níu kéo, thanh tẩy bợn cặn sần sùi, sân si, … trong người, bèn kéo nhau viếng Thiền viện Viên Chiếu, diện kiến các sư nữ Như Đức, Viên Thể… các bậc chân tu theo đúng nghĩa, ăn trái cây, hưởng lộc Phật và đứng trước cây rơm vừa vi vu đất trời mang mang vừa nhớ lại tuổi ấu thơ chăn bò, gánh rơm, đốt đồng, nướng khoai nhổ trộm… Quá 70, một chút trẻ con may mắn còn sót lại.
Nếu có ai lỡ miệng hỏi, có muốn đi nữa không? Đi. Chỉ trong một sát na trả lời. Đi. Để được ngồi giữa rừng cây vên vên ở Bưng Riềng, đi để được ăn bánh xèo nức tiếng Tân Hải mà không ăn, để được cầm miếng chả lụi quấn vào bánh tráng rau thơm, ăn chè Mộng Cầm, gối đầu lên cát nghe biển thì thào bên tai như người tình hát ru thời trai trẻ…
(NgLu, 26.6.2020)
Lam Điền: Khi bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc hỏi ‘Để làm gì’
Khi bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc hỏi ‘Để làm gì’
18/06/2020 13:48 GMT+7
TTO – Ở tuổi 80, bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc vẫn rất duyên cùng câu chữ khi ra mắt quyển tạp bút mới nhất mang nhan đề ấn tượng: “Để làm gì” (NXB Tổng Hợp TP.HCM).
Bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc – Ảnh: NGỌC HIỂN
Mỗi khi bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc có sách mới “trình làng”, bạn đọc luôn tìm thấy chi tiết thật đặc biệt. Lần này là từ câu nói của André Maurois, rằng “khi nào trong đầu mình nảy ra cái ý “Để làm gì”, lúc đó mình đã già thiệt rồi”. Từ cái ý của Maurois về “nghệ thuật già” ấy, bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc thú nhận rằng lâu nay ông biết mình già, nhưng quả thật ông vẫn đang nghĩ là mình đang “già giả” thôi.
Cái ý đó đặc biệt và gợi ra một hình ảnh thú vị: Tác giả vừa cảm nhận tuổi già của chính mình, vừa lục soạn lại mớ gia tài trước tác bấy lâu nay trong ý niệm thường trực “để làm gì”, rồi gạn lọc lại, hình thành thêm một quyển sách nữa, chính là những trang sách dẫn bạn đọc theo bước ông về lại không gian sống của nhiều “cảnh giới”.
Câu hỏi ở nhan đề sách thật hóc hiểm, do lẽ không chỉ viết lách để làm gì, mà ghi nhớ chuyện nọ chuyện kia, tâm đắc thứ này thứ khác, buồn vui hờn giận, cay đắng nhục vinh… bao nhiêu chìm nổi đã trải qua trong tám chục năm sống ở đời, rốt lại là để làm gì?
Câu hỏi còn nguyên đó, bởi không dễ tìm ra lời đáp. Chỉ có những trang sách bắt đầu một công việc khác: đặt ra trước mỗi người đọc hôm nay những câu chuyện chân chất, thiệt tình mà đầy cảm xúc, ý vị của chính tác giả.
Đỗ Hồng Ngọc có cách kể chuyện như sực nhớ lại chuyện hay hay của chính mình, tiện chỗ bạn bè nên kể lại cho vui, vậy mà người đọc bị cuốn theo lúc nào không biết. Đến chừng nhận ra mới thấy dường như đã có một thời, người ta sống với nhau chan hòa quá, giao hảo đối đãi nhau ý nhị tinh tế quá, tâm đắc và sâu sắc đến nỗi dư vị còn mãi trong nhiều trang sách hôm nay.
Đó là tình bạn tình thơ với Nguyễn Bắc Sơn, Từ Thế Mộng; là kỷ niệm nơi Bình Tuy, Phan Thiết quê nhà; và quan trọng hơn là ở tinh thần “học bạn” của chính tác giả.
Dường như với người bạn nào, Đỗ Hồng Ngọc đều nhìn ra cái hay để học, từ ông bạn Hai Trầu với câu thơ tuy chợ búa mà vẫn ý đạo: Đạo cang thường chẳng phải cá tôm / Đang mua mớ nọ, chạy chồm mớ kia; đến ý tưởng “thy đạo” của Nguyễn Bắc Sơn như một điểm bấu víu trong những tháng ngày chông chênh tuổi tác; rồi Hoài Khanh lúc cuối đời vẫn kịp nhắc ông chữ trơ vơ khác với chơ vơ; hay cũng chính bạn bè cắt nghĩa cho ông những địa danh mang phương ngữ Chàm xưa: Tà là núi (Tà Zôn, Tà Cú, Tà Pao), La là sông (La Ngâu, La Ngà, La Gi), Hàm là ruộng (Hàm Tân, Hàm Thuận, Hàm Cường)…
Bạn đọc thấy mình trôi theo biết bao điều thú vị qua câu chữ, ngoảnh lại nhìn cái nhan đề sách, bừng tỉnh nhận ra: thì chỉ cần vậy thôi chứ đâu cần phải hỏi “để làm gì?”.
.
LAM ĐIỀN
(https://tuoitre.vn/khi-bac-si-do-hong-ngoc-hoi-de-lam-gi-20200618085532577.htm)
thơ duyên: Để Làm Gì
ĐỂ LÀM GÌ
gửi thi sĩ Đỗ Nghê/ Đỗ Hồng Ngọc.
giữa những ngổn ngang…
về thu xếp lại *
kỷ niệm tìm về…
khi êm đềm, nhẹ nhàng
nụ cười đến tìm, tim ấm áp
lúc xót xa, lúc chạnh lòng…
và sao tránh được niềm đau
dù xa tắp, cũng len lỏi về
quặn thắt tim. đau.
ngổn ngang đó…
khúc phim trắng đen
quay thật chậm, ân cần
khi rõ. lúc mờ…
nụ cười khúc khích
tiếng thở dài
âm thanh rè rè, khi đứt khúc
lúc dịu ngọt. ngân nga…
anh chợt thấy
ngổn ngang kia
dù có
chỉ là những mảnh vụn đời mình
những viên đá. nhặt trên đường đời. anh qua
được xâu thành chuỗi
lóng lánh như mơ…
dọn dẹp ngổn ngang
là
chạm vào dĩ vãng
sẽ
hỗn loạn riêng mình
vứt bỏ ư?
chỉ, chút thôi
hạt đời. rối tung…
người. lạc lối…
tôi thấy anh. nụ cười nhân hậu
đã từ lâu. thõng tay vào chợ
biết. để làm gì…
chẳng
để làm gì?
không
để làm gì!
để làm gì
hạt hồng ngọc giác ngộ của riêng anh.
duyên
06.12.2020
*về thu xếp lại, tác phẩm Đỗ Hồng Ngọc.
(Nguồn: tranthinguyetmai.wordpress.com)
Để Làm Gì: Nghĩ đến câu trả lời!
Đọc sách
ĐỂ LÀM GÌ, nghĩ đến câu trả lời!
Phan Chính
Bìa tạp bút “Để Làm Gì” của Đỗ Hồng Ngọc, 2020
Tập sách ĐỀ LÀM GÌ của Đỗ Hồng Ngọc dày 416 trang, do Nxb Tổng hợp Tp Hồ Chí Minh ấn hành tháng 5/2020 với 68 tạp bút và phụ lục. Cũng với khổ vuông 17x17cm như xưa nay của tác giả Đỗ Hồng Ngọc/ Đỗ Nghê trên hàng chục đầu sách dù là thơ, tùy bút, tản văn về các đề tài thiền học, Phật học hay sức khỏe, gia đình…
Dễ tưởng Để làm gì là một câu hỏi (?) nhưng thật ra tác giả đã tự hỏi với mình từ tập tản văn “Về Thu Xếp Lại” năm 2019 mới đây. Anh hỏi mình mà không trả lời và như trong Lời ngỏ: “…không thể không trầm ngâm ngẫm ngợi với “để làm gì”, với “sáng, trưa, chiều, tối”… như một câu thơ của Vũ Hoàng Chương “Ta đã làm chi đời ta”, có thể thấy đã “giải mã” cho cái tựa bỏ lửng phần nào! Trong tập có đến chục bài anh viết từ ký ức một thời tuổi thơ, về bạn văn thân thiết, về mảnh đất Phan Thiết, La Gi (Vơ vẩn cùng Mây, Thy đạo, Lẽo đẽo phương quỳ, Về Phan Thiết, Bãi Phan Thiết, Biết bao điều thì thầm, Một chuyến đi hụt…). Cái tình đó đã ngấm từ thời còn trẻ, dường như từ thuở “Mũi Né ơi người xưa đã xa/ Mùa ơi gió bấc nhớ không ngờ”… là một câu thơ trong bài “Mũi Né” của anh đăng trên tạp chí Bách Khoa năm 1970. Ở phần Bạt, nhà thơ Trần Vấn Lệ (cùng quê Bình Thuận) viết: “Đỗ Hồng Ngọc cho ra đời đúng lúc tập tùy bút ở tuổi tám mươi này. Chúng ta thử nghĩ rằng mình đang gặp lại cái gì đây, chuyện gì đây, người nào đây… và các bạn sẽ gặp lại chính mình”. Cũng ở phần Bạt, nhà thơ Nguyễn Thị Khánh Minh viết: “Nhìn những bong bóng nước vỡ tôi thấy mình quá thắm thía câu tủm tỉm, để làm gì. Có phải khi người ta bình yên nói để làm gì là lúc người ta buông bỏ mọi mong cầu, là lúc người ta không còn đôn đáo với những mục tiêu mà mới đây thôi đã là điểm cho họ hăm hở bước đến?”
Nhiều cái tưởng là chuyện “cà kê dê ngỗng” theo anh nói, mà rất tinh tế, đầy ắp sự rung động, mặn mòi. Như ở “Bãi Phan Thiết” (trang 237), Đỗ Hồng Ngọc viết: “Bãi ở đây dĩ nhiên là bãi biển rồi! Không thể không thiên vị khi nói về bãi biển Phan Thiết của tôi. Với tôi, đó là một bãi biển tuyệt đẹp, đẹp nhất… thế giới, chạy từ Cà Ná đến Cù Mi, qua Cổ Thạch, Mũi Né, Kê Gà, La Gi đến tận Bình Châu-Bà Rịa”. Theo anh, ẩm thực quê nhà bao giờ cũng là ngon hơn cả: “Dân Phan Thiết thường cho rằng bánh Căn xứ mình là… ngon nhất, đúng “chuẩn” nhất! Bánh Căn thực chất là một món bột gạo nướng, ăn với nước mắm. Có lẽ vì nước mắm Phan Thiết nổi tiếng nên bánh Căn Phan Thiết… cũng ngon hơn các nơi khác chăng” (Về Phan Thiết-trang 234).
Tản mạn trong tập là những nơi anh đến, những chỗ anh ngồi và những khoảnh khắc cho anh nhiều kỷ niệm… Đó đây từ miền bắc, Hà nội đến Huế, Tây nguyên, rồi miền Tây sông nước và xa nữa Boston, Paris, Melbourne, Cà-tì-la-vệ (Nepal)… Chuyện bạn bè, Đỗ Hồng Ngọc không thôi nhớ đến một thời quá đẹp với tạp chí văn chương Ý Thức từ 1967 ở Phan Rang chỉ in ronéo, rồi chững chạc typo giữa Sài Gòn với tài quán xuyến của Nguyên Minh. Những bút danh định hình cho đến sau này như Lữ Kiều (trg.56), Lữ Quỳnh (trg.183), Lê Ký Thương (trg.199), Trần Hoài Thư (trg.120), Trần Hữu Lục, Võ Tấn Khanh (trg.202), Ngụy Ngữ… và Đỗ Nghê/Đỗ Hồng Ngọc cũng từ đó.
Vẫn một phong cách viết dung dị, gợi mở, trầm tư để người đọc ngộ ra nhiều điều thú vị và đôi chút ngậm ngùi của yêu thương. Nhưng rồi mình cũng nhận ra được câu tự trả lời “để làm gì” với dòng sông đời đang chảy.
(PC, Lagi)
“Để Làm Gì”… để làm gì
ĐỂ LÀM GÌ để làm gì?
Lê Ký Thương
Bạn “hú” đi uống cà phê và tặng sách mới phát hành: ĐỂ LÀM GÌ (không có dấu hỏi) – như một công án Thiền.
Cà phê xong, bạn mời đi ăn cơm chay. Trong bữa ăn bạn kể có một lần cũng trong nhà hàng này, bạn cùng đi với những người bạn, ăn xong ra quầy tính tiền, thì cô thu ngân cho biết bàn khác đã thanh toán rồi!
Đặc biệt cô thu ngân (đại diên chủ quán) đã đãi một chén cơm “phiếu mẫu” – (cơm khoai lang) và ấm trà với mứt gừng.
Ghi chú lai rai (ĐHN):
Lê Ký Thương là người trẻ nhứt trong bọn, năm nay mới 74 tuổi tây, là một họa sĩ, tự xưng mình là hạ sĩ, biệt danh Cóc, trời gầm không nhả. Khi anh viết “Cóc thích” thì biết là Cóc thích, khi viết “cóc thích” thì có nghĩa là… cóc thích!
Câu chuyện trên bạn viết chưa hết ý… Số là hôm đó mời cả bọn đi ăn chay vì tưởng bở, sẽ có bàn nào… đó có người không quen thanh toán giùm cho, ai dè thời buổi này, quán chay toàn bạn trẻ…
May thay chủ quán nói: hồi con mang bầu em bé, đọc cuốn Viết cho các bà mẹ sanh con đầu lòng… Bây giờ con của con 17 tuổi, con mới tặng nó cuốn Khi người ta lớn của bác.
Thì ra vậy mà có cơm khoai, bình trà đẹp và mứt gừng ngon!
Ở quán chay: Từ trái LKT, TTMinh, ĐHN… hôm ra mắt “để làm gì”
LKT vốn mê hút thuốc lá, nay quyết bỏ. Vì thế gởi tặng chàng hình “Cóc bỏ thuốc lá”,chụp hôm về Lagi, ghé Đập Đá Dựng. Cóc bảo Cóc thích. Cám ơn.
“Cóc bỏ thuốc lá” (photo ĐHN)
Diệu Trong:
Đối với em Để Làm Gì là một tâm thái tiêu cực. Em định làm gì đó, đi đâu đó, gặp ai đó nhưng rồi tự nhủ để làm gì, thế rồi cho quá luôn, già rồi hay vậy, sống thụ động, Thầy hay bảo là làm biếng tổ đó.
Để làm gì của Thầy thì khác phải ko ? Gom góp, lựa chọn, thu xếp, suy tư, hồi tưởng, rồi thương nhớ, rồi khóc cười… làm đủ thứ, cảm xúc dâng trào, rồi… buông xả hết phải ko ? Một tâm như như mà không bất động ? Làm mà như không làm ? có tạo tác nhưng ko chấp chặt, không dính mắc, không sa đà ?
Muốn được cái tâm Như này thật ko phải dễ.
Em thì đụng đâu dính đó, vì vậy khổ dài dài .
Hy vọng sau Để làm gì chắc Thầy sẽ làm gì nữa chứ ạ ? Chưa bỏ cuộc chơi phải ko Thầy ? vì các độc giả ái mộ vẫn luôn trông chờ.
Chúc Thầy luôn vui khỏe.
Ghi chú ĐHN:
Cảm ơn em. Một tâm như như mà không bất động ? Làm mà như không làm ? có tạo tác nhưng ko chấp chặt, không dính mắc, không sa đà ?
Em nhắc làm thầy giựt mình. Còn lâu em ơi! Còn lâu mới như như. Còn lâu mới bất động.
Để làm gì… sẽ như một dalani, để luôn nhắc nhở mình đó thôi!
Cao Kim
Chưa cần biết nội dung thế nào, nhưng tôi rất thích bìa sách và tựa sách! Đơn giản mà hoàn toàn không đơn giản. Người ta phải sống bao nhiêu năm, lọc biết bao nhiêu tạp chất của đời, của mình rồi mới ra được cái đơn giản ấy. Một cái tựa ngắn gọn, tùy theo người đọc mà giọng bổng giọng trầm, thêm dấu hỏi, dấu chấm than, hoặc như chính tác giả, sau tám mươi năm trải nghiệm, đã … hết cần đến dấu!
Một ngày, thay vì đi, (có khi là chạy, có lúc ta không chạy mà phải hối hả lao tới để đạt cho được một mục tiêu đã đặt ra) ta ngồi xuống, nhấm nháp thật chậm tách cà phê thơm lựng mùi… cà phê , thong thả nhìn sâu vào lòng mình và tự hỏi chính ta:”để làm gì, sau tất cả những hối hả tất bật ấy?”.
Để làm gì? Chẳng để làm gì!
Ghi chú ĐHN:
Cám ơn Cao Kim. Để làm gì để làm gì?
Dòm kỹ cái hình bìa của họa sĩ MQV đi nhé: hình như họa sĩ cố ý nhắc ĐHN: “Trời cao đất rộng… Một mình tôi đi… Một mình tôi đi… ” để làm gì “Đời như vô tận. Một mình tôi về. Một mình tôi về…” (TCS) để làm gì.
Cho nên họa sĩ chỉ cần vẽ một cái vòng tròn… trớt quớt!
Chẳng để làm gì như Cao Kim nói đó vậy.
Sg 13.6.2020
Thư gởi bạn (5.6.2020): “ĐỂ LÀM GÌ”
Thư gởi bạn (5.6.2020)
“ĐỂ LÀM GÌ”
Để Làm Gì không phải là để làm gì mà là để làm gì.
Chẳng phải là một câu hỏi. Cũng chẳng là một thở dài, một cảm thán… Không. Nó chỉ Để Làm Gì vậy thôi.
Sách về đã ba bốn hôm, mình cứ băn khoăn có nên viết đôi dòng về cuốn “Tạp văn” mới mà không mới này gởi đến bạn bè thân thiết không? Nhớ ông cậu Nguiễn Ngu Í của mình ngày xưa, có ý định in một cuốn sách có tựa là Tạb Nhạb (theo kiểu viết của ông) mà đến cuối đời, ý nguyện vẫn chưa thành: “bao nhiêu chí trẻ rồi tro bụi/ một thoáng tình xa cũng ngậm ngùi” (thơ Ngu Í).
Mình đang buổi “về thu xếp lại” mà, nên cứ loay hoay thu thu xếp xếp, khiến người bạn trẻ mới tuổi năm mươi nơi xa kia trách sao anh nói thu xếp gì đâu mà cứ thấy bày biện ra thêm… Ơ hay. Thì cũng phải bày biện ra rồi mới gom góp, chọn lọc, chắt mót, lượm nhặt, thu thu xếp xếp được chứ!
Như trong “lời ngỏ” tập này, mình đã viết:
…………
Rồi một hôm, trong buổi “về thu xếp lại”, tôi gom góp một số bài tùy duyên, tùy hứng, tùy nghi, tùy hỷ … bấy lâu mình thích mà làm thành một “Tập”, mà tôi gọi là Tạp bút như một món quà lưu niệm dành riêng đọc vui một mình, rồi biết đâu cũng có người “đồng điệu”, cũng “nòi tình” mà cùng sẻ chia trong chốn thân quen…
Không ngờ mà khi thu xếp, gom góp lai rai như vậy, tôi đã không cầm được nước mắt khi đọc lại “nỗi cô đơn uy nghi” của Võ Hồng, “người ta ở bển” của Trần Vấn Lệ, “gọi chiều nước lên” của Trần Hoài Thư, và “lắm nỗi không đành” của Võ Tấn Khanh…
Rồi cũng không thể không cười một mình với “làm mới thơ”, với “vơ vẩn cùng Mây” với “hỏi không đáp, bèn…”
Rồi lại cũng không thể không trầm ngâm ngẫm ngợi với “để làm gì”, với “sáng, trưa, chiều, tối”…
Mít ướt. Nó vậy đó. Biết sao.
Người đầu tiên tận tụy giúp tôi “thu xếp” là bạn 5 Hiền, tức Nguyễn Hiền-Đức đã viết mấy dòng thiệt dễ thương như vầy:
Đọc kỹ Để Làm Gì, Hiền thấy nó rất “mới”, rất “lạ”. Lâu nay bạn đọc vẫn quen với mảng sách y học, rồi Phật học, chứ chưa đọc được thể loại tạp bút Đỗ Hồng Ngọc. Tập tạp bút này sẽ khiến người đọc tò mò, thú vị hơn “Nhớ Đến Một Người”, lại sâu lắng, chắt lọc hơn “Ghi Chép Lang Thang” lại vừa bàng bạc những nỗi niềm của “Thư Gửi Bạn Xa Xôi”. Vì thế Hiền rất muốn, sau khi sửa chữa, bổ sung Thầy nên, rất nên cho xuất bản tạp bút này nhe.
Rồi anh Hai Trầu Lương Thư Trung cũng khuyến khích:
Xin đa tạ Bác sĩ đã gởi cho đọc tạp bút này; mà thực sự đây là những bài “tùy bút” rất hấp dẫn, chẳng những bác sĩ nắm tay dẫn người đọc đi thăm khắp các miền với cảnh với người xưa cùng thăm luôn đời sống của cư dân xưa qua mỗi bước chân đời của bác sĩ nữa nên đọc hoài hổng biết ngán!
Làm sao mà không mê những dòng cảm xúc khi tác giả nhớ đến những chuyến phà Vàm Cống, An Hòa của cả vùng sông nước quen thân mà tôi biết bao lần chờ Bắc chờ đò để qua sông qua biết bao mùa mưa nắng ấy!
Làm sao mà không mê những cảm xúc khi một bác sĩ với kiến thức uyên bác cùng kinh nghiệm già giặn mấy chục năm vậy mà khi bắt gặp “những mùa màng ngày cũ” như bắt gặp lại chính mình ở vùng quê Phong Điền ngày nào của tuổi ấu thơ qua bài “Còn thương rau đắng”?
Làm sao mà không nôn nao trong lòng đôi lúc muốn rụng rời khi nghe câu hỏi “Năm nay người có về ăn Tết?”
Còn nhiều và nhiều lắm những trang sách rất chân tình và đầy cảm xúc như thế, nhiều lắm không làm sao kể cho hết qua vài hàng xúc cảm bồi hồi khi mở ra đọc liền lúc vừa nhận được sách còn nóng hổi này vậy!
Tôi có một điều ước là “phải chi sắp tới có sách in trên giấy thiệt” thì chắc đọc còn mê hơn nữa!
Nhà văn Nguyễn Lệ Uyên gởi mấy dòng:
“…Đọc hết rồi, đọc trên máy. Mở chữ lớn ra mà đọc muốn bay 2 tròng kính!
Đọc xong thấy cái đầu nhẹ, như thể chữ nghĩa trong tạp bút Đỗ Hồng Ngọc là bàn tay em Cô-Vy 19 mát xa!
Có điều anh hơi “thiên vị” khi “dồn lại” những gì gọi là tinh túy cho xứ Phan Thiết tài hoa của anh thì phải?
Vui nghen.
NLU
… Vậy đó, cho nên mình đánh bạo đưa cho Nhà xuất bản Tổng hợp xem sao.
Một người bạn trẻ của Nhà xuất bản đọc bản thảo, viết môt cảm nhận bất ngờ:
Lững thững, dễ thương, hóm hỉnh. Mỗi bài viết mỗi góc cạnh mới.
Vừa đọc vừa hồi hộp, vừa vui sướng kiểu như đợi từng con chữ hiện ra.
Không biết tác giả đang đưa mình đi đâu đây. Nên cứ thế mà trôi. Trôi rồi cũng có lúc neo mình lại để suy nghĩ, để ngẫm ngợi.
Và thấy hình như mình có thấy mình trong đó. Nhận ra mình cần chậm lại, để nghe trái tim lên tiếng, để cảm nhận những chuyển biến, dù là nhỏ nhất xung quanh mình, trong bản thân mình.
Rồi những bùi ngùi, hụt hẫng khi có những chuyện xưa. Một thời ta sống cùng nó, nay đã không còn như vậy nữa…
Đọc “Để làm gì” không phải để tìm thấy câu trả lời mà rốt cuộc chỉ để nhận ra mình cần sống tỉnh thức trong hiện tại, với những cảm xúc thực của mình: vui, buồn, thương, nhớ, thảng thốt, mến yêu… Biết để sống, biết để thương, với tấm lòng nhạy cảm, rưng rưng với mỗi sự thay đổi quanh mình.
Với những ai đã ở cái tuổi trải nghiệm nhiều, “bùi nhùi” đã sẵn, thì nên cẩn thận, bởi từng trang sách như từng hơi thở, sẽ sẵn sàng làm bùng lên những cảm xúc sâu thẳm nhất của con người: tình bạn, tình quê, tình đời, tình người… tình nhân gian…
***
Hôm qua, bèn mời hai người bạn già thân thiết gần 60 năm qua – mà người trẻ nhất nay đã 75, ra nhâm nhi cà-phê Đường Sách làm cái gọi là “ra mắt” Để Làm Gì vậy:
Từ trái: Đỗ Hồng Ngọc, Thân Trọng Minh, Lê Ký Thương (Đường Sách Saigon, 5.6.2020).
Mấy ngày trước đó, Lê Ký Thương cũng vừa in tập Dịu Ngọt Lời Quê, gom góp một số bài viết ngắn “dịu ngọt” của mình làm kỷ niệm. Khuất Đẩu còn in hẳn một tập hoành tráng: Tám Mươi Năm Soi Bóng Mình, trong khi Thân Trọng Minh tự ‘xuất bản” cuốn Lữ Kiều Thân Trọng Minh và Những người bạn, do Nguyễn Hiền Đức thực hiện… Lại nghe Nguyên Minh sắp in một tập 800 trang khổ 16 x 24cm! Thiệt vui.
Từ trái : Thân Trọng Minh, Lê Ký Thương, Khuất Đẩu, Nguyễn Lệ Uyên, Đỗ Hồng Ngọc…
Thì ra, mình chẳng đơn độc tí nào!
“Vui thôi mà”, Bùi Giáng nói vậy phải không?
Thân mến,
Đỗ Hồng Ngọc.
(Saigon, ngày 06.6.2020)
Nguyễn Quang Chơn: Ngày sách ngày xưa…
Ngày sách ngày xưa,
Nguyễn Quang Chơn
Ngày này cách đây 3 năm
Anh Đỗ Hồng Ngọc về thăm Đà thành
Ở Riverside đường Bạch Đằng
Phương Nam hội sách, anh trong mọi người
Có bạn trẻ tận xa xôi
Chạy xe máy đến nghe thôi, rồi về
Có mấy cô rất say mê
Hỏi thăm anh những lối về bình an…
Ngày sau nói chuyện Hội An
Thân an tâm lạc cõi trần là chi
Thị trấn nhỏ rất nhu mì
Mà sao ấm áp lạ kỳ bữa nay!…
Về Tam kỳ phố mê say
Với Nhân với Chức, một ngày Chơn Tâm
Tam Thanh rồi lại Phú Ninh
Không quên ghé Thạch Trúc Viên thăm người…(*)
Ba năm với những bồi hồi
Những dâu những bể những người năm xưa
Cô-Vi nghe tiếng đò đưa (**)
Bạch Đằng phố vắng người chưa chịu về!….
NQC
21.4.20
Anh Ngọc nhớ không?
(*) TT Viên của nhà thơ Đinh Trầm Ca
(**) ý thơ Trần Tế Xương
…………..
Và, một vài hình ảnh ngày xưa đó Chơn ơi:
Buổi trò chuyện với bạn đọc tại Hội sách Phương Nam ở Đà Nẵng, 4. 2017.
Và với bè bạn gần xa trong một bầu không khí thân mật, ấm áp nơi chốn quê nhà…
(Nguyễn Quang Chơn-Tâm ngồi bên cửa sổ)
… với các bạn nhỏ Hội An
Vẫn còn như tiếp tục… ở Càphe Tuấn
Đỗ Hồng Ngọc và Khiếu Thị Hoài cùng với tiếng hát Thu Vàng… ở Hội An hôm đó. (Bác sĩ Huynh Kim Sơn trốn đâu rồi?)
Thư gởi bạn (12.5.2020)
Thư gởi bạn (12.5.2020)
Đúng là có vài cái mới bạn ạ.
1. Lớp Phật học và Đời sống ở Chùa Xá Lợi đã học lại buổi đầu tiên vào ngày thứ bảy 9.5 vừa rồi sau hơn 2 tháng tạm nghỉ vì dịch bệnh. Buổi học này “tập trung” vào chuyện Cô-Vi mà thôi. Nói chung, anh chị em thấy nhờ… Cô-Vi mà có thời gian “nhìn lại mình…”, có thời gian học Phật kỹ hơn, nghiền ngẫm nhiều về Tứ diệu đế, về Vô thường…
Dĩ nhiên dịp này mình cũng nhắc lại về vi sinh vật, về mối quan hệ giữa con người và vi khuẩn, virus, nấm mốc…; giữa con người và thiên nhiên, môi trường sống, thực phẩm, không khí… Và trả lời những câu hỏi về các “trường phái” (biện pháp) đang thực hiện trên thế giới để ngăn chặn đại dịch như tạo “miễn dịch cộng đồng” hoặc “cách ly xã hội” hoặc kết hợp cả hai trong khi chờ đợi có vaccine và thuốc điều trị đặc hiệu. Đồng thời cũng giải thích về 2 thứ Xét nghiệm (Test): một về Kháng nguyên (Antigen) và một về Kháng thể (Antibody). Thử Kháng nguyên là để biết có ĐANG BỊ mắc bệnh hay không, còn thử Kháng thể là để biết ĐÃ TỪNG mắc bệnh chưa? Về Dịch tễ học thì cứ 100 người mắc bệnh trong cộng đồng thì có khoảng 80 người (80%) mắc bệnh nhẹ, không triệu chứng, tự khỏi, nhờ sức đề kháng tốt, và cơ thể từ đó đã có kháng thể để chống bệnh; khoảng 20 người (20%) bệnh có triệu chứng, phải theo dõi, chăm sóc tại bệnh viện và trong đó chừng 5 người có thể bị nặng, nguy hiểm. Người mắc bệnh nhẹ không triệu chứng, nhưng vẫn có thể lây bệnh cho người khác rồi, gọi là “người lành mang mầm bệnh”, do đó vẫn rất nên mang khẩu trang, rửa tay thường xuyên và giữ khoảng cách theo hướng dẫn của y tế.
2. Lớp sáng Thứ Tư của Nhóm Học Phật bọn mình ( chỉ gồm 9, 10 anh chị em) tại chùa Xá Lợi Tp.HCM cũng đã học lại vào ngày thứ tư 6.5 vừa qua. Tiếp tục học Kinh Lăng Già. Vẫn học với phương pháp “giáo dục chủ động”, tranh luận sôi nổi… Đến nay Lớp sáng thứ Tư hằng tuần này cũng đã được 7 năm!
Nhóm Học Phật, chùa Xá Lợi, Tp.HCM, ngày thứ Tư 6.5.2020. Tứ trái: Thanh Nguyên, Trần Phi Hùng, Ngô Tiến Nhân, Đỗ Hồng Ngọc, Trần Đức Hạ, Minh Ngọc, Diệu Châu, Diệu Thúy (ảnh: Tô Văn Thiện)
3. Về cuốn Tạp bút ĐỂ LÀM GÌ của mình cũng đã xong phần ruột. Và đây là Bìa 1, vừa được họa sĩ Mai Quế Vũ chuyển đến. Tựa Để Làm Gì không có dấu hỏi (?) nhé. Bởi nó không phải là một câu hỏi, không có vấn đề nào đặt ra và cũng không có sự trả lời… nào ở đây cả!
Hẹn thư sau,
Thân mến,
Đỗ Hồng Ngọc
Hai Trầu: Nghề Nuôi Vịt Hãng
Nghề Nuôi Vịt Hãng
Ghi chú: Anh Hai Trầu – Lương Thư Trung- năm nay tuổi cũng bộn, gần tám chục, hay ngồi buồn nhớ chuyện xưa, vừa gởi tôi “Lá thơ gởi anh Năm Hiền” kể chuyện một thời anh làm ruộng, giăng câu, chăn vịt đẻ… ở Mặc Cần Dung, Kinh Xáng Bốn Tổng… miệt Long Xuyên Sa Đéc rất thú vị.
Lương Thư Trung là tác giả nhiều sách viết về đời sống Nam bộ hơn nửa thế kỷ trước, trong đó cuốn Mùa Màng Ngày Cũ rất được bạn đọc ưa chuộng. Anh nói sẽ bổ sung thêm bài “Nghề nuôi vịt hãng” này… khi tái bản.
Tuy là “Lá Thơ Gởi Anh Năm Hiền”, thiệt ra, anh Hai Trầu cũng muốn gởi tới anh em bạn bè thân quen.
Vậy nên, xin chia sẻ chút tình nơi đây.
Đỗ Hồng Ngọc
(5.5.2020)
……………………………………………….
Lá Thơ Gởi Anh Năm Hiền
(Nhơn những ngày không đi ra đường vì Covid-19)
Nghề Nuôi Vịt Hãng
Houston ngày 28 tháng 4 năm 2020
Nói về nghề nuôi vịt ở các vùng Mặc Cần Dưng, Cần Đăng, Kinh Xáng Bốn Tổng… thuộc Long Xuyên hoặc Mỹ Hội Đông, Mỹ An Hưng, Gia Vàm… thuộc Lấp Vò tỉnh Sa Đéc, người ta nuôi vịt dọc đường thì mỗi nơi nuôi mỗi khác nhưng có chung một bắt đầu là đi đặt vịt con và hốt vịt cùng một mùa.
Thập niên 1950-1960, ở Mặc Cần Dưng lúc bấy giờ còn làm lúa mùa, tới mùa lúa chín rồi người ta cắt gặt, trâu bò kéo lúa vô sân gom thành cà lang cao vòi vọi, xong đâu đấy nhà nông mới bắt đầu ra bã và rồi đem bò trâu ra đạp lúa; lúc bấy giờ đồng trống chỉ còn trơ gốc rạ và lung vũng nhiều chỗ còn nước đọng lại và những người nuôi vịt mới lùa vịt lên đồng cho vịt mò cua ốc và ăn lúa đổ, lúa rụng. Hôm nay cho vịt ăn miếng ruộng này, ngày mai họ lại lùa vịt cho ăn miếng ruộng khác; và như vậy cho tới khi nào đồng khô hết lúa thì thôi! Nhưng hồi đó cũng chưa có ai gọi nuôi vịt như vậy là “nuôi vịt chạy đồng” hoặc nuôi vịt hãng. Sở dĩ gọi vịt hãng vì vịt này do các lò, các hãng ấp trứng vịt sản xuất vịt con hằng trăm hằng ngàn con nở cùng một lượt nên mới có cái tên như vậy.
Internet
Anh Năm chắc thắc mắc sao gọi là “hốt vịt” chứ gì? Tại vì dân quê ưa dùng chữ nào tượng hình và đơn giản, dễ hiểu! Thí dụ gặp cái gì nhiều quá mà mình muốn lấy cho mau thì hốt, còn lượm thì lượm như mót lúa sót thì lượm từ bông từ bông biết bao giờ mới đầy bồ? Ở đây cũng vậy, tới hãng ấp vịt đâu có lựa vịt tốt vịt xấu gì vì con nào cũng giống như con nào cứ lấy thúng giạ rồi đếm năm trăm, bảy trăm hoặc một ngàn con cho mau lẹ đặng còn đem vịt về lo nuôi nữa nên người ta gọi “hốt vịt” là do vậy!
Nói làm chuồng nghe cho vui vậy thôi anh Năm; chứ thiệt ra là người ta lựa chỗ nào bằng phẳng cặp mé mương hoặc mé ao rồi lấy lưới hoặc đăng ven xung quanh một nửa nằm trên đất, một nửa nằm dưới nước và thả vịt vô đó cho nó ở. Lúc đầu mới về vịt con còn mệt, người ta chưa cho nó ăn, qua ngày hôm sau thì lấy tấm mẳn cho vịt ăn, dần dần vịt quen cái quen nước rồi mình mới cho vịt ăn gạo lứt, rồi dần dần vịt lớn chút nữa bắt đầu cho vịt con ăn tép, ăn cua, ăn lúa hột. Vào mùa này là mùa nước cũng sắp lên rồi, có thể người ta thả vịt ra đồng cho vịt mò cua mò cá tép; hoặc người ta độn mô xúc lùm bắt cua tép cho vịt ăn cũng tiện…
Nuôi vịt đúng ba tháng là tới giai đoạn lựa vịt trống đem ra chợ bán, chỉ chừa lại vịt mái nuôi tiếp để cho chúng đẻ. Giai đoạn lựa vịt trống đem ra chợ như vậy người nhà quê gọi là “vịt tuyển cồ”. Thường thường mỗi một trăm con vịt mái người nuôi chỉ giữ lại chừng năm ba con vịt trống thôi, không để vịt trống nhiều vì nuôi vịt trống nhiều quá chúng giành nhau đạp mái nên khi vịt đẻ trứng, trứng ít có trống; vả lại vịt trống nhiều quá chúng ăn hao lúa mà trứng không có trống thì khi mình bán trứng vịt cho lò người ta lại mua giá rẻ mạt hà!
Làm sao biết trứng nào có trống, trứng nào không chứ gì? Cầm cái trứng vịt đưa lên chỗ ánh sáng, lấy bàn tay che lại một chút, sẽ thấy ở đỉnh đầu của trứng vịt có một vết bằng đầu đũa hơi sậm hơn các vùng xung quanh thì trứng vịt này có trống; còn bằng như mình hổng thấy chỗ nào đậm ấy chắc chắn trứng này hổng có trống; trường hợp này mình để riêng ra để bán cho các bạn hàng ở chợ và gọi loại hột vịt này là hột vịt lạt đối lại với hột vịt muối mà mình ưa ăn với cháo trắng ở nhà lồng chợ Long Xuyên là hết sẩy!
Sao phải sau ba tháng kể từ ngày bắt đầu nuôi vịt con rồi mới tuyển cồ? Sở dĩ phải đợi tới ba tháng như vậy vì lúc bấy giờ vịt bắt đầu lớn bộn rồi, phân biệt được con nào là vịt trống và con nào là vịt mái rồi. Theo đó thì vịt mái hổng có gì thay đổi, còn vịt trống ở chỗ lông đuôi có những chiếc lông nó cong lên và người lựa những con vịt có lông đuôi quéo lên như vậy đem bán cho người ta mua về ăn thịt, ít khi nào bị lầm giữa trống và mái lắm!
Người nào nuôi vịt giỏi thì sáu tháng có thể vịt đẻ. Khi vịt đẻ như vậy người nhà quê gọi là “vịt rớt hột”. Khi vịt đẻ nhiều thì người ta gọi là “vịt đẻ rộ”, và ngày nào vịt cũng đẻ nhiều như nhau dân quê gọi là “vịt đẻ đều”. Khi vịt trong bầy đẻ hết rồi mà khi lùa vịt lên đồng cho chúng ăn lại có con chưa đẻ kịp, và chúng đẻ dọc đường người nhà quê gọi “vịt đẻ rớt”.
Internet
Thường thường mấy người nuôi vịt đẻ cắt lá chuối khô buộc lại thành từng chùm, từng chùm lớn bằng cái thúng giạ đựng lúa rồi treo ở một góc trong chuồng vịt. Tùy theo số vịt nuôi nhiều hoặc nuôi ít mà người ta làm lùm lá chuối cho đủ chỗ để chúng thay phiên nhau vào đó để đẻ. Nếu vịt ăn uống đầy đủ thì khoảng từ ba giờ sáng vịt bắt đầu đẻ cho dĩ chí tới năm giờ hoặc sáu giờ sáng là vịt đã đẻ xong. Chúng vui lắm, con nào tới cử đẻ thì chun vô mấy cái lùm lá chuối là đẻ, đẻ trứng xong là chun ra, rồi con khác lại chui vô và đẻ tiếp; cứ liên tiếp như vậy, sáng ra người nuôi vịt cứ vén mấy chum lá chuối lên là lượm trứng. Tùy theo vịt nuôi nhiều hoặc ít mà trứng nhiều trứng ít; nhưng trung bình một bầy vịt mà nuôi cho nó ăn đủ sức thì thường thường khoảng 100 con có tới 90 con đẻ trứng, nếu như nó đẻ ít hơn là nuôi vịt hổng có lời.
Lựa chỗ làm nền chuồng vịt là một trong những yếu tố làm cho vịt đẻ bền. Chỗ rậm rạp hay chỗ đất nhị tì thì chuột bọ dễ làm ổ, làm hang; do vậy nên khi đang lúc vịt ngủ mà mấy con rắn, mấy con chuột này từ các gò mả lùm bụi ấy xuất hiện thì vịt sẽ giựt mình và chúng chạy náo loạn trong chuồng, có khi vì chạy hoảng loạn như vậy sẽ làm chúng bị giập trứng nên nín đẻ luôn là vậy. Còn chỗ nền chuồng ở bờ đất cao thì mỗi khi bầy vịt hì hụt bò về chuồng cũng dễ làm cho vịt bị giập trứng, nên chúng ngưng đẻ dù đang giữa mùa đẻ trứng.
Nuôi vịt đẻ tới mùa chúng cho trứng ham lắm. Mấy năm về quê làm ruộng tôi có nuôi vịt đẻ nên ham lắm nhưng tới mùa vịt hết đẻ thì lại rầu vì vịt ăn dữ lắm, nếu lúc vịt đẻ mà mình hổng cụ bị mua lúa dự trữ để khi vịt thôi đẻ thì coi như bầy vịt của mình khó mập và đẻ đều như lúc chúng ăn uống đầy đủ.Đó là tôi kể là lúc mùa màng thời tiết bình yên, thuận lợi; còn gặp lúc trái gió trở trời thì vịt dễ sinh ra dịch bịnh mặc dù khi bắt vịt con về là người ta đã chích ngừa cho chúng rồi. Bầy vịt bị bịnh, dân nuôi vịt hổng gọi vịt bịnh mà gọi là “vịt bể”hoặc “vịt bị bể”! Hồi đời xưa lúc còn làm lúa mùa, lúc chưa có thuốc chích ngừa, chưa có thuốc trị bịnh cho vịt thì người ta tìm cách dời chuồng vịt đi nơi khác; mấy năm sau này khi có thuốc trị bịnh cho vịt, thì một mặt người ta dời chuồng vịt đến chỗ mới và mặt khác chích thuốc trị cúm cho chúng cũng như có con vịt nào chết vì bị bịnh thì tuyệt đối mình không ăn vịt chết và cách tốt nhứt là lấy rơm đốt mấy con vịt bị chết này cho cháy vàng lên, nếu được ở gần nhà thì thả xuống ao hồ cho cá nuôi dưới đó ăn cũng tiện. Tuy vậy cũng có lúc có nhiều bầy vịt “bị bể” nặng quá thì coi như phủi tay luôn và khăn gói về nhà với hai bàn tay trắng! Bởi vậy ở nhà quê người ta có một câu nói rất quen như một lời khuyên, một lời cảnh giác mà hàm súc: “Muốn giàu nuôi cá, muốn khá nuôi heo, muốn nghèo nuôi vịt”.Và bây giờ sau năm sáu chục năm qua rồi, nay khi tôi ngồi nhẩm tính lại thì tôi thấy lời nói ở cửa miệng nơi nhà quê như tôi vừa nhắc vậy mà nó trúng dữ lắm!
Vài hàng kể chuyện về việc nuôi vịt hãng để anh Năm nghe chơi cho vui. Âu đó cũng là một phần đời mà có bận tôi đã trải qua với những năm tháng tôi sống với nghề làm ruộng, rồi giăng lưới giăng câu, và cả cái nghề nuôi vịt đẻ nữa. Nhớ lại mà bùi ngùi, mình đã có một thời quá lam lũ và cực nhọc đến vậy!
Hai Trầu
(Lương Thư Trung)
thơ Trần Vấn Lệ: Mùa Hạ Tựu Trường
Mùa Hạ Tựu Trường
TuoiTre online (TTO)
Mùa Hạ tựu trường, em có tin?
…đang mùa hoa phượng đỏ trời xanh
học trò bịt miệng đi vào lớp
chim giật mình bay…bay tứ tung!
Thế giới không đâu mùa Hạ thế!
Mùa thơm lưu bút đã ngàn năm
bây giờ là chiếc khăn che miệng
là nói gì nghe cũng nói thầm!
Mùa Hạ Thầy, Cô, ông Hiệu Trưởng
gặp nhau ai cũng mắt rưng rưng
Miếng cơm manh áo chia hay sớt?
Bụi gió vô tình một góc sân…
Chuông Giáo Đường ngân, Chùa cũng đổ
hồi chuông mừng tủi, tả làm sao?
Boong boong tỉnh thức đời mê tỉnh
Cô giáo về hưu lệ bỗng trào…
Mùa Hạ tựu trường…mây trắng trôi
Trôi đâu thì cũng ở trong trời
Trái tim vẫn đập trong lồng ngực
Chỉ nụ cười thì không thấy tươi!
Cô giáo soi gương, cô giáo khóc
Rửa tay, rồi phấn lại cầm lên
Bốn mùa chừ thấy sông trôi ngược
Lòng nhủ lòng mai-mốt-cũng-quen!
Trần Vấn Lệ
Thư gởi bạn xa xôi (26.4)
Thư gởi bạn xa xôi (26.4)
Bạn hỏi hổm rày làm gì phải không? Chẳng làm gì cả. Ở nhà, stay-home, không “go outside” được thì “go inside” như cái hình mình đã gởi bạn trong bài “Độc cư/ Thiền định/ Kham nhẫn/ Tri túc” hôm nọ. Mình phải làm điều mình nói chớ phải không? Đâu phải “thuyết lý” suông được. Không ngờ bạn bè chia sẻ bài đó khá nhiều. Có người nói không cần Cô-Vi gì cả, bình thường cũng cứ nên như vậy thì khỏe rồi.
Internet
Nhưng thú thiệt, nhờ Internet, mình ngồi nhà mà cũng giao lưu được với bạn bè khắp nơi. Sáng sáng, tự làm một ly cafe-yaourt (thay vì cafe sữa!), pha một bình trà “nõn tôm” rồi khề khà lướt web cũng vui ghê!
Rồi cũng lõm bõm học Phật, với “Sáng, Trưa, Chiều, Tối” mà lần trước đã trao đổi với bạn nhớ không? Sáng, trà Tào Khê; Trưa, cơm Hương Tích; Chiều, thuyền Bát Nhã; Tối, trăng Lăng Già.
Ăn đơn giản, mặc thoải mái, chỉ với vài bộ cũ mặc tới rách bươm, tóc tai thì tự hớt lấy… Gởi bạn cái hình tụi nhỏ chụp lén mình, coi riêng, đừng có cười nhe.
Nhưng, bạn biết đó, ở tuổi này mình vẫn loay hoay “Về thu xếp lại” nên thu gom một số bài viết ngắn mình ưa thích bấy nay, sắp xếp lại thành một tập bản thảo lấy tên là ĐỂ LÀM GÌ? đọc vui một mình, rồi thấy cũng hay, bèn chia sẻ với vài bạn bè thân thiết. Thế rồi Nguyễn Hiền Đức (5 Hiền) từ nửa vòng trái đất, bỏ mấy ngày dàn trang cho, rất đẹp, làm thành một “Tệp tuyển” (online); Nguyệt Mai tận tình sửa morasse cho, rồi nhà thơ Nguyễn Thị Khánh Minh viết một bài cảm nhận… giữa cơn mưa đầu mùa, một thứ “ghi chép lang thang” sâu sắc bất ngờ…
Nhưng chưa hết, một Nhà xuất bản thân quen muốn in tập Tạp bút này để chia sẻ cho đông đảo bạn đọc. Ừ thì “vui thôi mà!”.
Mình gởi bạn coi cái hình… dự kiến làm bìa 4 cho cuốn Tap bút này để bạn thưởng thức trước và… cho ý kiến nhe.
Bìa 4: ĐỂ LÀM GÌ? Tạp bút, Đỗ Hồng Ngọc (ảnh Châu Việt, Phan Thiết, 2019)
Rồi, nếu rỗi rảnh, có thể đọc bài viết rất hay của Khánh Minh cho Để Làm Gì nữa nhe:
Vậy là mình vẫn có chuyện để thu thu xếp xếp rồi đó!
Thân mến,
Đỗ Hồng Ngọc.
