Bài giảng Y1
(NK 2008-2009)
( CHĂM SÓC SỨC KHỎE BAN ĐẦU)
PRIMARY HEALTH CARE
Chủ nhiệm Bộ môn KHHV & GDSK
Nguyên Giám đốc T4G. TPHCM
Sau bài học này, sinh viên Y1 có thể:
1) Hiểu rõ thuật ngữ Săn sóc sức khỏe ban đầu (SSSKBĐ);
2) Liệt kê và nắm được ý nghĩa của 10 yếu tố nội dung SSSKBĐ của Việt Nam;
3) Giải thích đựơc 4 nguyên tắc tiếp cận SSSKBĐ’
4) Xác định được vai trò và vị trí SSSKBĐ trong tình hình mới;
5) Liên hệ được với Mục tiêu đào tạo của Trường.
– 80% dân chúng không được chăm sóc sức khỏe một cách thỏa đáng và tình trạng sức khỏe nói chung là không thể chấp nhận được;
– Nhân sự, kinh phí và trang thiết bị phân phối không công bằng – tập trung chủ yếu ở đô thị trong khi đa số dân chúng sống ở vùng nông thôn;
– Hệ thống y tế rập khuôn theo tây phương, là một hệ thống chủ yếu dựa vào điều trị, vào bệnh viện với kỹ thuật học cầu kỳ, tốn kém, không quan tâm đến bối cảnh kinh tế văn hóa và nếp sống của người dân địa phương;
– Đào tạo theo kiểu cũ, không phù hợp;
– Môi trường xã hội và thiên nhiên thay đổi. Nhiều bệnh tật mới xuất hiện, phức tạp, phản ánh tình trạng kinh tế – xã hội – chính trị, nên không thể giải quyết vấn đề đơn thuần bằng cách tiếp cận lâm sàng, cá thể như trước mà đòi hỏi phải có một phương pháp tiếp cận mới;
Hội nghị quốc tế về Săn sóc Sức khỏe Ban đầu (SSSKBĐ) được tổ chức từ ngày 6-12 tháng 9-1978 tại Alma-Ata, Kazakhstan, do WHO và UNICEF bảo trợ, với 134 nước- trong đó có Việt Nam- và 67 tổ chức quốc tế tham dự.. Hội nghị đưa ra Bản Tuyên ngôn nổi tiếng về SSSKBĐ là Tuyên ngôn Alma-Ata, gồm 10 điểm, là chiến lược y tế toàn cầu nhằm đạt mục tiêu “Sức khỏe cho mọi người” (SKCMN)..
- Từ Hội nghị Alma-Ata 1978 đến nay, đã có 4 hội nghị quốc tế khác xem xét lại toàn bộ chiến lược SSSKBĐ để điều chỉnh cho phù hợp với tình hình mới.
- Tại Madrid, 2003, Hội nghị đã đưa ra những định hướng chiến lược cho SSSKBĐ nhằm đạt Mục tiêu SKCMN ở thế kỷ 21 và Mục đích Phát triển Thiên niên kỷ (Millennium Development Goals) do Liên Hợp Quốc đề ra.
- Tại Argentina, 8/2007, Hội nghị quốc tế về Sức khỏe cho Phát triển của WHO khẳng định lại, SSSKBĐ là chìa khóa để đạt mục đích Phát triển thiên niên kỷ với nhiều cơ hội và thách thức mới.
- SSSKBĐ hiện vẫn là nền tảng triết lý và chính sách y tế của Tổ chức sức khỏe thế giới (WHO), nhằm xây dựng một hệ thống y tế phù hợp, đáp ứng tình hình mới với sự thay đổi nhanh chóng về mô hình bệnh tật, về dân số học và về kinh tế- xã hội.
- Việt Nam là một trong những nước đầu tiên cam kết thực hiện Mục đích Phát triển Thiên niên kỷ, với quan điểm xuyên suốt: Con người là vốn qúy của xã hội và sức khỏe là vốn quý của con người; Lấy phòng bệnh làm gốc, điều trị là quan trọng. Mạng lưới y tế 4 cấp với nhiều thành tựu; Nhưng cũng đang gặp nhiều khó khăn trong tình hình mới.
- Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (tiền thân là Trung tâm Đào tạo và Bồi dưỡng Cán bộ Y tế TP. HCM) với mục tiêu đào tạo những bác sĩ đa khoa hướng về cộng đồng, có khả năng làm tốt công tác điều trị ở bệnh viện đồng thời thực hiện tốt các chương trình sức khỏe tại công đồng, góp phần vào CT.SSSKBĐ ở Việt Nam.
Để hiểu rõ thuật ngữ trên, cần chú ý các điểm sau đây:
Săn Sóc Sức Khỏe Ban Đầu (Chăm sóc sức khỏe ban đầu) = Primary Health Care = Soins de Santé primaires, gồm các khái niệm:
- Thiết yếu;
- Kỹ thuật học thực tiễn, khoa học, được xã hội chấp nhận;
- Phổ biến đến tận cá nhân và gia đình;
- Tự lực, tự quyết;
- Tham gia tích cực;
- Phí tổn vừa phải;
- Gần gủi nơi người dân sống và lao động;
- Nằm trong sự phát triển chung về kinh tế – xã hội của địa phương.
- Giáo dục sức khỏe
- Dinh dưỡng
- Môi trường – Nước sạch
- Sức khỏe bà mẹ trẻ em – Kế hoạch hóa gia đình
- Tiêm chủng mở rộng
- Phòng chống bệnh dịch địa phương
- Chữa bệnh và chấn thương thông thường.
- Thuốc thiết yếu.
Ngoài 8 yếu tố tối thiểu trên, mỗi quốc gia đề thêm các yếu tố cần thiết khác,
như Việt Nam đề thêm 2 yếu tố sau đây (trở thành 10 yếu tố):
10. Xây dựng và củng cố mạng lưới y tế cơ sở.
2.3 Nguyên tắc tiếp cận SSSKBĐ:
Để thực hiện thành công SSSKBĐ, phải dựa trên các nguyên tắc :
Sự tham gia tích cực của cá nhân và cộng đồng là một yếu tố quyết định thành công trong SSSKBĐ: tự trách nhiệm, tự lực, tự quyết. Sự tham gia tích cực bao gồm từ giai đoạn lập kế hoạch, đến triển khai và kiểm tra giám sát, tận dụng mọi tài nguyên sẵn có của cộng đồng.
Phát triển sức khỏe phải là sự phối hợp hoạt động trong khu vực y tế và những hoạt động của các khu vực khác, đặc biệt là giáo dục, nông nghiệp, chăn nuôi, công nghiệp, nhà ở, giao thông, công trình công cộng…
Là sự phối hợp giữa phương pháp, kỹ thuật và trang thiết bị, cùng với người sử dụng chúng – góp phần giải quyết các vấn đề sức khỏe một cách phù hợp và có hiệu quả;
Thế giới biến động nhanh chóng, tạo ra nhiều thách thức mới:
– Các bệnh dịch mới: HIV/AIDS, SARS, H5N1…
– Bệnh cũ bộc phát: Lao, Sốt rét, Ung thư, Tiểu đường, tâm thần…
– Mạn tính gánh nặng lâu dài
– Bệnh do hành vi lối sống
- Yếu tố nguy cơ: môi trường, rượu, thuốc lá
- Dinh dưỡng
- Thiếu vận động
- Thương tích: bạo hành, vũ khí, chiến tranh, tai nạn giao thông
- Trẻ tật nguyền (bệnh thai nhi)
– Hệ thống y tế lỗi thời, lạc hậu, đào tạo không phù hợp.
– Xã hội già đi bệnh mạn tính, gánh nặng xã hội- y tế
– Trong khi đó, tuổi thọ rút ngắn (HIV/AIDS) ở một số quốc gia nghèo khó
như Việt Nam đề thêm 2 yếu tố sau đây (trở thành 10 yếu tố):
Môi trường sống biến chuyển (xã hội và thiên nhiên)
Di dân làm thay đổi cấu trúc cộng đồng
Chọn giới tính, xáo trộn cân bằng sinh học
Gia tăng khoảng cách giàu nghèo, nhu cầu săn sóc sức khỏe phức tạp.
Hệ thống giá trị gia đình, cộng đồng bị sói mòn
Lối sống cạnh tranh, căng thẳng, ít vận động
Yếu tố nguy cơ: Rượu, thuốc lá, ma túy, mại dâm, sai dinh dưỡng…
Toàn cầu hóa di dân, hợp tác lao động, yếu tố nguy cơ gia tăng
Thị trường lao động mở: mất nguồn nhân lực, cạnh tranh giữa công và tư, giữa y tế
và các ngành khác, giữa nước giàu và nghèo.
2.4.4 Mô hình SSSKBĐ trong tình hình mới:
- Mềm dẽo, uyển chuyển.; Mô hình đa dạng, phù hợp, sáng tạo;
- Đáp ứng nhanh nhu cầu và đòi hỏi ngày càng cao, ngày càng phức tạp của người dân, trên tinh thần gần dân; tiếp cận dựa vào dân số mục tiêu ( population-based) thay vì chỉ dựa vào cộng đồng; chú ý nâng cao chất lựơng cuộc sống (QOL);.
- Dựa trên chứng cứ (evidence-based indicators), không áp đặt;
- Đặt trọng tâm chăm sóc sức khỏe đúng nơi, đúng lúc, đúng chuẩn;
- Kết hợp SSSKBĐ và các chức năng Y tế công cộng ( giám sát YTCC, nâng cao sức khỏe, phòng bệnh, công bằng trong chăm sóc sức khỏe…);
- Quan tâm bệnh mạn tính do dân số ngày càng già đi;
- Quan tâm kinh tế y tế, quản lý y tế và đào tạo nhân lực.
Từ góc độ đó, SSSKBĐ mang ý nghĩa chính trị, tạo sự bình đẳng và công bằng xã hội, các quốc gia ý thức vấn đề này:
- Đặt vấn đề sức khỏe lên vị trí hàng đầu của nghị sự, chương trình phát triển (Td: HIV/AIDS)
- Thấy y tế không chỉ khu trú trong điều trị bệnh tật mà phóng bệnh là chính. Sức khỏe do nhiều yếu tố tác động, do vậy, một mình y tế không thể mang lại sức khỏe cho mọi người(Td môi trường). Phai có sự phối hợp liên ngành.
- Coi vấn đề phát triển sức khỏe không phải là một gánh nặng của quốc gia mà trái lại, yếu tố tối cần thiết để phát triển kinh tế, ổn định chính trị, xã hội, đầu tư đúng mức, tấn công vào nghèo đó, dốt nát và bệnh tật.
BS Đỗ Hồng Ngọc
Email: ngocdo@hcm.vnn.vn
dohongngocbs@gmail.com
WHO – Unicef Alma-Ata 1978 – Primary Health Care, Health for All”
WHO HFA Leadership / IM3 Meaning of Health for All – Cairo, 1988
WHO Primary Health Care. A framework for Future Strategic Directions, WHO 2003.
Bộ Y tế Chăm Sóc Sức Khỏe Ban Đầu ở Việt nam trong tình hình mới,
Sở Y tế TP.HCM Chương trình Hiệp Phước, Trung tâm Truyền thông và Giáo dục
Margaret Chan The Contribution of Primary Health Care to the Millennium Development Goals,
W.L.Barton Alma- Ata, Signpost to a new heath era –
John H.Bryant Reflections on PHC – 25 years after Alma – Ata.
K.S.Lee Primary Health Care Approach and Health for All Strategy,
Đỗ Hồng Ngọc Săn sóc Sức khỏe Ban đầu, Sức khỏe Trẻ em
Đỗ Hồng Ngọc, Săn sóc Sức khỏe Ban đầu cho Trẻ em, tại phường 13, Quận 6,
Đỗ Hồng Ngọc Hiểu thuật ngữ “Ban đầu” trong SSSKBĐ thế nào là đúng?
Nguyễn Thanh Nguyên, Khái niệm về SSSKBĐ và chương trình SSSKBĐ tại Tp. HCM.
Thầy ơi,
10 nội dung SSSKBĐ do Alma-Ata trên đây từ năm 1978, đến nay đã hơn 30 năm rồi. Khó thuyết phục các sếp (ngoài nghành y), rằng như vậy là đủ? Vả lại, bài của thầy viết cho niên khóa 2008-2009, vậy hiện nay, thầy có tâm đắc điều gì thêm không, thưa thầy!
SSSKBĐ (Primary Health Care) 1978 ở Alma Ata chỉ đưa ra 8 yếu tố Nội dung chủ yếu thôi rồi tùy mỗi nơi thêm bớt cho phù hợp. Việt Nam thêm 2 thành 10 đó chứ! Chú ý rằng SSSKBĐ là một triết lý nhân bản, công bằng xã hội, gắn Sức khỏe vào sự Phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia. Hiện nay Tổ chức sức khỏe Thế giới (WHO) vẫn có những Hội nghị đánh giá lại và thêm những yếu tố mới, phương pháp mới cho phù hợp, tuy vậy, những điều cơ bản vẫn không thay đổi. Nhớ rằng SSSKBĐ có một Chìa khóa KÉP: 1 về nội dung và 1 về phương pháp. Di nhiên nhiều nơi người ta đang khai thác y tế như một mủi nhọn “kinh tế” để làm giàu mau chóng cho đất nước họ, và câu tục ngữ của mình vẫn rất hay: “Người khôn ăn bòn kẻ dại”.
thua thay! ve noi dung cua CSSKBD viec sap xep theo thu tu tren co quy dinh phai sap xep thu tu nhu the khong? neu minh doi cac trat tu cua noi dung do thi co sai khong thua thay?
Noi dung chinh cua CSSKBD do Alma Ata de ra co 8 yeu to, duoc sap xep theo trinh tu uu tien. Cac quoc gia co the tuy tinh hinh dua them nhung yeu to phu hop voi tinh hinh dat nuoc minh. Tom lai, 8 yeu to do la thiet yeu va da sap xep theo trinh tu co y nghia.
cam on thay nhieu. tui em da tranh cai nhieu ve dieu nay roi.cam on thay
thưa thầy: vậy 10 nội dung trên, nội dung nào quan trọng nhất, đối với việt nam hiện nay thì nội dung nào được đặt lên trên. vì sau thưa thầy?
Thưa thầy: 10 nội dung CSSKBĐ thì yếu tố nào được thầy cho là tâm đắc nhất, và hiện nay việt nam chúng ta đã làm tốt, hay chưa tốt yếu tố tâm đắc đó.
và xin thầy đề xuất ý kiến nhỏ để hoàn thiện công tác đó?
Rõ ràng sự sắp xếp trình tự 10 nội dung là đã nói lên tính chất quan trọng của nó. VN cũng như vậy. Cần chú ý thêm 3 Ưu tiên hiện nay: SK Tâm thần, Người già, Trẻ em.
cam on thay nhieu. chuc suc khoe thay