Đọc lại “NẾP SỐNG AN LẠC”

của Bs ĐỖ HỒNG NGỌC

Thế là thêm một lần nữa năm lại sắp hết, có nghĩa là người thì cũ nhưng tuổi đời lại sắp thêm một tuổi mới nữa rồi! Làm sao mà có một “nếp sống an lạc” được đây! Thôi thì, chi bằng nói dong nói dài, hổng gì hơn là tôi thử ngồi xuống đọc lại tác phẩm “Nếp Sống An Lạc” của Bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc xem sao!

Tôi thường nghe trong dân gian hay nói “an bần lạc đạo”, hoặc “an cư lạc nghiệp”, tức là hai cặp thành ngữ ấy đều có mấy chữ “an lạc” đi kèm. An bần lạc đạo, thường được hiểu một cách nôm na là yên phận nghèo mà vui với lẽ trời hoặc chịu phận nghèo mà vui vẻ để mà sống, không oán người cũng như không trách trời. Nguyễn Công Trứ trong bài Hàn Nho Phong Vị Phú có câu:

“Cùng con cháu thuở nói năng chuyện cũ,

Dường ngâm câu lạc đạo vong bần;

Gặp anh em khi bàn bạc sự đời,

Lại đọc chữ vi nhân bất phú.”

Còn an cư lạc nghiệp là thời thái bình ai nấy đều ở yên chỗ ở của mình và vui với nghề nghiệp của mình như trong thơ xưa có câu:

“Thời thịnh trị an cư lạc nghiệp,

Khắp muôn nhà đều hát khúc hoan ca.”

Ngoài ra, mỗi lần chuẩn bị bước sang một năm mới, người ta cũng thường gởi lời chúc cho bạn bè thân thiết lời cầu chúc “Thân tâm thường an lạc”, như vậy với ý nghĩa gì? Thật tình ra, tôi đôi lúc cũng hiểu mấy chữ “Thân tâm thường an lạc” hay nói gọn là “Thân tâm an lạc” một cách lờ mờ lắm! Đại khái là con người có hai phần, một là thể xác, thuộc về thân thể, vật chất; hai là tinh thần gồm cái tâm và cái tình cảm của mình. Hai chữ thân và tâm ấy nó ở cùng trong một con người, không tách rời được! Vậy thì muốn được an lạc thì phải làm sao? Có phải cùng một lúc mình làm cho cái thân vui, đồng thời cũng làm cho cái tâm vui nữa không?

Vậy, xin mời bạn thử theo Bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc, qua tác phẩm Nếp Sống An Lạc, để coi cuộc đời này có gì vui! Sách “Nếp Sống An Lạc” (với cái tựa sách đầy đủ là “Trò chuyện với Bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc về nếp sống an lạc”, đây là một tập tài liệu tập họp các bà nói chuyện của tác giả như trong lời tựa: “Mấy năm gần đây, tôi thường được mời nói chuyện về “Một nếp sống An lạc” ở nơi này nơi khác. Có khi ở một ngôi chùa, có khi ở một trung tâm mục vụ, có khi ở một hội quán, câu lạc bộ doanh nhân, một nhóm bạn trẻ, hoặc cùng các bậc trí thức…”(NSAL, trang 7)

Nhìn một cách tổng quát, tác giả nhắc cho bạn đọc đến bốn lượt hai chữ “hạnh phúc”; như vậy, dù muốn dù không, hai chữ “hạnh phúc” cũng có thể là một trong những yếu tố đầu tiên và cuối cùng mà tác giả muốn bàn trong các chủ đề trọng yếu của cuốn sách, giúp cho mỗi người trong chúng ta có thể sống với một nếp sống an lạc sao cho hạnh phúc. Chẳng hạn, ngay ở chương đầu: “Một nếp sống hạnh phúc”, trước tiên người đọc sẽ rất thú vị khi gặp ngay sự phân biệt của tác giả khá chi tiết thế nào là nếp sống và không hẹp hòi gì, tác giả minh định liền:

“Khi tôi nói “một nếp sống” cũng có nghĩa là chúng ta có thể có rất nhiều nếp sống hạnh phúc khác nhau: có người chọn “nếp” này, người chọn “nếp” kia, không chắc nếp sống của người này là đúng hơn của người kia đâu.” (NSAL, trang 11)

Chính vì nếp sống hay cách sống mỗi người khác nhau như vậy nên hạnh phúc cũng vậy, mỗi người quan niệm hạnh phúc rất khác nhau. Và tác giả cũng nêu ra nhận định:

“Mỗi người hiểu hạnh phúc theo một cách riêng: Có người nghĩ hạnh phúc tức là làm được một cái gì đó thành công, có người thì nói chỉ cần tôi hơn người hàng xóm là tôi hạnh phúc rồi… Như vậy có rất nhiều thứ để người ta nhận định hạnh phúc là như thế nào. Cho nên nói về đề tài hạnh phúc là rất khó, mà tôi nói về một nếp sống hạnh phúc thì còn khó hơn nữa.” (NSAL, trang 14)

 Trong đề mục này, tác giả dẫn ra bài ca dao:

“Tháng Giêng ăn Tết ở nhà,

Tháng Hai cờ bạc, tháng Ba hội hè,

Tháng Tư đong đâu nấu chè,

Ăn Tết Đoan Ngọ trở về tháng Năm,

Tháng Sáu buôn nhãn bán trăm,

Tháng Bảy ngày rằm xóa tội vong nhân,

Tháng Tám chơi đèn kéo quân…”

Rồi tác giả nhận định: “Tức là cả năm chỉ thấy… vui chơi không! Vậy không phải “hạnh phúc” là gì! Rồi làm ruộng thì người xưa làm một mùa thôi nhưng cũng ăn đủ cả năm rồi, thành ra họ rất thảnh thơi, vui thú.” (NSAL, trang 14)

Vâng, về điểm này, tôi với tư cách là một người đọc nhà quê già, có một thời khá lâu tôi chứng kiến những năm còn làm lúa sạ, lúa mùa với mỗi năm chỉ làm một mùa lúa duy nhứt ở miệt Mặc Cần Dưng (Long Xuyên), tôi biết rất rõ bà con nông dân tay lắm chân bùn nhưng nhà nào cũng lúa đầy bồ, vui lắm! Đó là chưa kể tới mùa mưa bắt cá lên đồng; tới mùa nước lên giăng câu, giăng lưới; tới mùa nước gần giựt bắt chim lượm trứng trên cánh đồng lúa trổ đòng-đòng; tới mùa cá ra sông, cá dại, ôi thôi, cá tôm biết làm gì cho hết cá, hết tôm nổi đầy mặt nước và còn nhiều thú vui vơi mùa màng những ngày xa xưa ấy nữa; nên về điểm này tôi hoàn toàn đồng ý với tác giả là:“… làm ruộng thì người xưa làm một mùa thôi nhưng cũng ăn đủ cả năm rồi, thành ra họ rất thảnh thơi, vui thú.”

Để xác nhận người xưa “thảnh thơi, vui thú” hơn người nay, tác giả viết:

“Còn bây giờ chúng ta sống “hùng hục”, chúng ta làm đầu tắt mặt tối, từ sáng đến chiều, làm từ ngày này qua ngày khác, hết việc ở cơ quan, ở công ty rồi mang một đống việc về nhà làm tiếp. Cho nên dù bây giờ chúng ta có phương tiện dồi dào hơn, nhà cửa sang trọng hơn nhưng dường như lại thiếu hạnh phúc hơn người xưa.” (NSAL, trang 15)

Thưa vâng, về điểm này, tôi xin ghi thêm ở đây, chẳng phải chỉ đời sống ở thành thị như tác giả vừa lược kể thì sự bận rộn vốn phải chạy theo thời là như vậy đã đành; còn ở nông thôn, nơi mà ngày nay người nông dân phải làm ruộng mỗi năm lên tới ba mùa; hết mùa Đông Xuân, qua mùa Hè Thu, hết mùa Hè Thu lại sang tới mùa lúa lỡ kế tiếp nữa…

Do vậy, con người chạy theo thời không được nghỉ ngơi gì thì đã đành, mà đất đai cũng không được nghỉ ngơi để nhận lại phù sa cho mùa mới; mà làm gì có phù sa cho đất mầu mỡ khi người ta khôn lanh quá mức cứ lấy sức người đắp đập ngăn nước bốn mùa không cho nước lên đồng để tận dụng sức đất, chẳng những đất thì khô cằn, cá tôm cũng không có nước lấy gì mà sinh sôi nẩy nở để mà sống, cho chí đến cua ốc, cái loài sinh vật gần gũi với nhà nông nơi đồng ruộng cũng hổng có luôn nữa mà kết quả nhận lại được gì nếu không muốn nói là ngày nay ở nhà quê làm ruộng mỗi năm ba mùa, mỗi mùa ba tháng, mỗi tháng ba mươi ngày vậy mà rồi hổng có nhà nào có được một hột lúa để ví bồ, để dành ăn, chứ đừng nói gì lúa trăm, lúa thiên như hồi sáu bảy chục năm trước làm ruộng mỗi năm chỉ có một mùa mà lúa bồ, lúa lẫm! Rồi chắc bạn sẽ đặt câu hỏi: Sao lại có hiện tượng lạ như vậy được? Thưa bạn, có chứ!

Vì ngày nay người ta văn minh dữ lắm! Họ chế ra máy cắt, máy gặt, máy suốt lúa chung vô một cái máy thôi, hổng có kêu công cắt, công gặt gì ráo trọi! Thế là tới lúc lúa chín thì hẹn máy tới rồi chuẩn bị bao bị giao cho chủ máy họ cắt, họ suốt lúa và hứng lúa hột vô bao luôn; xong đâu đấy họ chở lúa ra tận bờ kinh và chủ ruộng ra bờ kinh có ghe mua lúa chờ sẵn và cứ cân lúa tươi lúa ướt mà tính tiền. Tiện lắm! Còn lúa đâu mà vô bồ vô lẫm gì nữa! Tiền bỏ túi chưa nóng bàn tay thì lại ma-róc trả tiền mua phân còn thiếu chịu, trả tiền máy cắt máy gặt vừa rồi, trả tiền thuốc sâu, phân bón mua chịu mấy tháng trước, trả tiền cày, tiền bừa, tiền trục, tiền trang đất cho bằng vân… vân…, trăm thứ tiền…, rồi lại vùi đầu lo làm mùa mới tiếp theo! Làm sao có thì giờ đâu mà nghỉ ngơi, an lạc, hạnh phúc?!?

Hồi đời xưa, một khoảng đất có tên là Đông Pha, nằm về phía đông của Hoàng Châu, Tô Đông Pha làm ruộng ở đó và ông có làm tám bài thơ thuật sự  tại đây dể tả cảnh sinh hoạt thường ngày của mình, trong đó có bài thơ thứ V, ông có nhắc về việc làm ruộng:

“Lương nông tích địa lực

Hạnh thử thập niên hoang

Tang giá vị cập thành

Nhất mạch thử khả vọng…”

 Tuệ Sỹ dịch:

 “Nhà nông giỏi thì biết tiếc sức đất.

Đất này nhờ mười năm bỏ hoang

Dâu đỏ dâu đen chưa đến lúc lớn,

có thể mong được một mùa lúa mạch…”

Vâng làm ruộng mà không cho đất nghỉ, không “biết tiếc sức đất”, chẳng khác nào mình tự mang cái nghèo đeo lên cổ mình vậy!

Thưa bạn,

Thêm nữa, tôi cũng để ý thấy về việc sanh nở trong chương “Cân bằng cuộc sống”, tác giả vào đề một cách nhẹ nhàng nhưng vẫn gây cho người đọc theo dõi câu chuyện khá hồi hộp, vì vấn đề “cân bằng cuộc sống” nó liên hệ rất mật thiết đến hạnh phúc, đến an lạc chứ hổng chỉ là sống sao cũng được, cân bằng hay không cân bằng gì cũng được:

“Bây giờ có vẻ cuộc sống của chúng ta ngày càng thiếu cân bằng, thiếu cân bằng thì cuộc sống sẽ không hạnh phúc, không an lạc được.”(NSAL, trang 83)

Và tác giả có kể một câu chuyện thực tế để làm thí dụ về sự thiếu cân bằng cuộc sống, đó là việc sanh nở hồi đời trước và việc sanh đẻ ngày nay không còn giống nhau nữa:

 “Năm 1986, khi tôi tới xã Hiệp Phước, huyện Nhà Bè thực hiện chương trình Chăm Sóc Sức Khỏe Ban Đầu (Primary Health Care) cùng với các đồng nghiệp của Sở Y Tế thành phố thì Hiệp Phước còn là một xã cù lao rất nghèo, chưa có công nghiệp hóa như bây giờ, lúc đó còn nhà quê lắm, phải đi xuồng qua sông chớ không có cầu như bây giờ. Ở đó bệnh sốt rét rất nhiều, rồi suy dinh dưỡng các thứ và nhất là tỉ lệ sanh đẻ rất cao. Sông nước chằng chịt, chưa có cầu đi lại nên nhiều khi người ta đẻ rớt trên thuyền. Hỏi người ta tại sao để bị sốt rét nhiều thì họ nói là họ có thói quen ngủ mùng nếp; ngủ mùng nếp có nghĩa là nhậu rượu đế vào rồi say nằm ở trần cứ thế mà ngủ nên muỗi đốt họ và gây bệnh sốt rét. Tỉ lệ phát triển dân số vùng này rất cao, hỏi tại sao thì họ trả lời là : “Tại vì ở đây không có cái gì vui hết chỉ có đẻ là vui thôi, cứ nhậu rồi đẻ…”(NSAL, trang 84).

Vậng, thưa bạn, cứ như cái lệ, chỗ nào càng buồn buồn, càng vắng vẻ thì chỗ đó dân số tăng lên. Chẳng hạn, đâu có khác gì chỗ xã Hiệp Phước ở Nhà Bè mà bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc nêu lên là dân số đông, mà dưới các làng quê miền Tây dưới chỗ tôi ở, hồi đời xưa cho chí đến mấy năm thập niên 1980-1990, bà con dưới quê còn thói quen sanh con nhiều lắm! Cặp vợ chồng nào cũng có tối thiểu năm ba đứa con; còn trước đó nữa, tức những năm 1940-1960, có nhiều cặp vợ chồng có tới bảy tám đứa con, có khi có cả chục đứa nữa; hết út mười, rồi đẻ thêm vai đứa nữa đặt tên Út Mười Một, Út Mười Hai cho đủ chục có đầu! Gia đình nào cũng đông rần-rần, rồ-rộ; gia đình nào cháu con cũng xôm tụ, vui lắm! Có khi, vô măm cơm phải nấu cơm bằng nồi gang, loại nồi số 10, hoặc số 12, sắp nhỏ ăn mới đủ!

Mất hào của đặng hào con cũng quý nhưng hơi chật vật vì phải lo miếng ăn, lo quần áo, lo nhà cửa cho có chỗ cho con cái ăn ở, vậy là chắc chưa an lạc được; nhưng nói như tác giả kể thì nhiều cặp vợ chồng muốn có con mà hổng có được, cứ làm vợ chồng son hoài, cũng chưa chắc là được an lạc, được hạnh phúc:

“Bây giờ tôi thấy nhiều người đẻ không được, vô sinh, đi thụ tinh nhân tạo rất là khổ; còn ngày xưa thì người ta sinh đẻ dễ dàng, thậm chí người ta còn bảo là con trai con gái đừng ngồi gần nhau, đừng nắm tay nhau, chỉ cần ngồi chung chiếu thôi là đã có bầu rồi.”(NSAL, trang 85).

Có lẽ ngày nay, nhiều người trẻ nghe bác sĩ nói hoặc đọc thấy như vậy chắc có là sẽ ngạc nhiên lắm; nhưng ở thế hệ của tôi, hồi sáu bảy chục năm về trước, tôi cũng tin như vậy và hổng dám nắm tay ai và cũng hổng dám ngồi gần ai!

Cân bằng cuộc sống mà tác giả nhấn mạnh trong Nếp Sống An Lạc, không chỉ cân bằng việc sanh sản, mà còn nhiều khía cạnh khác nữa. Đây là một vấn đề cấp thiết và khó vì cuộc sống theo phân tích của tác giả là bao gồm nhiều khía cạnh, nhưt là thời đại văn minh tiến bộ về kỹ thuật tân tiến của khoa học computer ngày nay, nó dễ gây ra nhiều hậu quả không phải ai cũng dễ nhận ra và tránh khỏi. Chẳng hạn dễ bị căng thẳng đầu óc, vợ chồng ít có thời giờ dành cho nhau vì mạnh ai nấy đi làm đầu tắt mặt tối suốt ngày này qua ngày khác; tình cảm giữa người này với người khác nói là thân nhưng lại rất hời hợt, và nếu không muốn nói là đôi khi rất mất lịch sự theo cái nhìn của người già. Chẳng hạn, nói là rủ nhau ra uống cà phê nhưng những người bạn ngồi chung bàn chẳng ai nói với ai lời nào mà cứ chăm chú theo dõi cái điện thoại cầm tay coi ai gởi tin nhắn, hoặc ai gởi email, etc… mà hổng để ý gì đến người bạn ngồi bên cạnh mình có khi khá lâu mới được gặp lại nhau! Tác giả than với trang sách nhưng mà người đọc già nhà quê như tôi nghe ra cũng thấy rất đau lòng:

“Trái đất còn như một hòn bi thôi, rất gần gũi. Mình gửi email, bấm một cái là ở bên kia nửa vòng trái đất bạn mình nhận được trong vòng chưa tới một giây. Mình thấy như vậy là hạnh phúc nhưng nó cũng có mặt trái. Phương tiện kỹ thuật có vẻ như giúp mình gần nhau nhưng thiệt ra thì xa nhau hơn; chẳng hạn như cả nhóm bạn ngồi bên nhau, nhưng mỗi người một cái máy di động, vui cười trò chuyện với một người khác ở phương trời nào đó…” (NSAL, trang 87)

Ở chỗ khác trong chương “Cân bằng cuộc sống” với giọng văn như một người bạn, mà cũng là một vì thầy thuốc, tác giả từ từ hỏi và kể lại rất ân cần, mà tôi nghĩ anh bạn nào được tác giả hỏi như vậy chắc là vừa ngại ngùng vừa e thẹn dữ lắm, nếu nghe được lời khuyên của tác giả:

“Tôi thấy có nhiều bạn trẻ mời tôi đi ăn trưa mà mỗi người rút trong túi ra một cái hộp có 6-7 món thuốc để uống một cách tự nhiên, thành phản xạ. Tôi hỏi uống thuốc gì vậy thì các bạn kêu là uống thuốc bổ, tôi mới hỏi uống làm gì vậy, mình đâu có thiếu đâu mà uống, mình phải thiếu thì mới cần bổ chứ, đàng này thấy người ta uống mình cũng uống, vừa tốn tiền vừa vô ích.”(NSAL, trang 106)

Ở chương “Có một con đường hạnh phúc”, tác giả mở đầu:

“Đây là lần đầu tiên tôi đến đây, cũng là lần đầu tiên tôi nhận được một lúc hai bó hoa, thường thường có một bó; thành ra đó là một điều rất đặc biệt, rõ ràng là không cần đi tìm hạnh phúc đâu nữa, đây là một niềm hạnh phúc rồi.”(NSAL, trang 117)

Biết rằng, muốn định nghĩa thế nào là hạnh phúc rất là khó, tác giả đã vào đề một cách vừa trực diện mà cũng vừa mở ra một ý niệm rất bao quát về hai chữ “hạnh phúc”; theo đó, người nhận là tác giả đã nhận ra mình nhận được một lần được tặng hai bó hoa là “một niềm hạnh phúc rồi”, và ngược lại, những người tặng hoa cho diễn giả khi được diễn giả nói lên như thế, họ có biết rằng họ cũng hạnh phúc lắm không?

Sở dĩ, tôi có suy nghĩ ấy vì rằng, đôi lúc có người mang tặng cho người khác một món quà đơn sơ nào đó, hoặc một vật nào đó mà họ để hết tấm lòng của họ vào món quà ấy mà người nhận lại vô tình hờ hững không nhận ra tấm lòng của anh bạn mình, thì dĩ nhiên người tặng quà chắc cũng kém vui; mà đã gọi là kém vui thì làm sao mà hạnh phúc cho được! Phải vậy hông? Do vậy mà hạnh phúc là một hiện tượng tương tác, cộng hưởng giữa người này với người khác trong cuộc sống; chứ một mình mình thôi thì khó có hạnh phúc lắm!

Trở lại trong chương này, như tác giả mở đầu với đề nghị “Chúng ta nói chuyện hai chiều chứ không phải một mình tôi nói”, với những câu hỏi của người nghe và câu trả lời của diễn giả; gồm cả thảy sáu khách mời đặt câu hỏi và tác giả là diễn giả giải đáp những câu hỏi bao quanh vấn đề hai chữ “hạnh phúc” một cách rành mạch, lôi cuốn, hấp dẫn…

Đỗ Hồng Ngọc và Hai Trầu tại Hồ Kỳ Hòa, Saigon 2017.

Hồi năm ngoái, tháng 6 năm 2017, tôi đã đọc tác phẩm Nếp Sống An Lạc của Bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc dịp lần đầu tiên ghé thăm anh ở hồ sen Kỳ Hòa (Sài Gòn) anh có nhã ý ký tặng; nay sau hơn một năm, vào những ngày cuối năm 2018, tôi ngồi đọc lại và ghi vội mấy hàng này với một tâm cảm rất vui và hạnh phúc khi nhớ lại lần gặp tác giả lần đầu ấy, mặc dù không có thời giờ nhiều mà trời lại cứ mưa nữa, những chiếc lá sen trên mặt hồ hứng đầy những giọt nước mưa long lanh trong vắt, mà gốc phượng già xa xa bên kia bờ hồ đứng lặng trong mưa là những hình ảnh mà tôi cho là đẹp và hạnh phúc giữa một khung cảnh thân ái với tác giả và gần gũi giữa Sài Gòn. Không biết nói gì hơn là tôi xin chân thành đa tạ Bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc, tác giả Nếp Sống An Lạc, đã thân ái tặng cho tôi những giây phút vô cùng an lạc và hạnh phúc ở những ngày tuổi già của tôi từ hồi năm ngoái tơi nay rồi vậy!

Hai Trầu

Houston, ngày 28 tháng 12 năm 2018