Mình…?
Đỗ Hồng Ngọc
Tôi có việc phải đến liên hệ ở một Công ty. Cô tiếp tân trẻ, chừng ngoài hai mươi, khá xinh, ân cần cúi chào. Tôi nói tôi có hẹn với cô T sáng nay. Cô tiếp viên liền nhắc điện thoại lên để gọi cho cô T và đột ngột quay qua hỏi tôi: “Mình tên gì ạ?”.
Tôi chưng hửng. Trời! Lâu lắm rồi chưa được ai gọi mình là… mình cả! Bây giờ bỗng dưng được gọi là “Mình”. Sướng ghê nơi! Mà cô tiếp tân nhỏ hơn mình nửa thế kỷ. Sực nhớ Nguyễn Công Trứ đã từng sượng sùng: “Ngũ thập niên tiền…”.
Nghĩ lại cũng may. Nếu lúc đó mà mình lơ đễnh ngó đi đâu đó, dám cô kêu : “Mình ơi, mình tên gì ạ?” thì càng nguy! Nguy, bởi vì chữ “mình” tiếng Việt mình phức tạp lắm!
Bùi Giáng: “Mình ơi tôi gọi là nhà/ Nhà ơi tôi gọi mình là nhà tôi…”. Lại nhớ xưa Cô Diệu Huyền có mục “Minh ơi!” trên Bán nguyệt san Phổ Thông. Cái ông Nguyễn Vỹ giỏi thiệt. Người ta có thể quên nhiều thứ trên Phổ Thông của ông chớ khó mà quên “Mình ơi…!” của Cô Diệu Huyền do chính ông sắm vai!
Trên TV (truyền hình) ở Việt Nam ngày nay cách gọi “mình” để chỉ đối tượng (khách mời) khá là phổ biến. Cô MC hỏi khách mời: Nhà mình có mấy người con ạ? Nhà mình có ai mắc bệnh này không ạ? Nhà mình ở có xa đây không? Hóa ra “nhà mình” không phải là nhà mình mà là nhà người ta! Thậm chí vào quán café, lúc tính tiền, cô thâu ngân nói “Của mình bốn chục ngàn ạ!”.
Vậy “Mình” không phải là mình mà là người đối diện, là đối tượng, ngôi thứ hai trong xưng hô. Bấy giờ ngôi thứ hai đã trở thành ngôi thứ nhất. Thú vị quá! Mình với ta tuy hai mà một/ Ta với mình tuy một mà hai. Hình như cách xưng hô này để bày tỏ tình thân ái?
Có điều một cô gái trẻ đẹp, nhỏ hơn mình nửa thế kỷ mà hỏi “ Mình tên gì ạ?” thì ngẩn ngơ cũng phải!
Tiếng Việt phong phú lắm. Vợ chồng thường gọi nhau là “mình”. Mình lấy giùm anh cái cặp… Mình đưa cho em cây dù. Nhưng khi có ai hỏi: Chị nhà có khỏe không? Thì trả lời “Nhà tôi” cũng khỏe. Anh nhà có khỏe không? Nhà tôi cũng ổn. “Nhà tôi” là vợ hay chồng mình. Cho nên Bùi Giáng mới viết: Mình ơi tôi gọi là nhà/ Nhà ơi tôi gọi mình là nhà tôi…!
Như vậy, ngày nay “Mình” đã thay cho chú bác ông bà anh chị cô dì … ! Từ lúc nào vậy nhỉ? Từ lúc nào mà người người sống với nhau thân thiết thương yêu đậm đà đến vậy?
Xưng hô trong tiếng Việt không phải là “chuyện nhỏ”. Cho nên ca dao thời đại có câu: “Xin đừng gọi chú bằng anh/ Để cho chú phải hy sanh cuộc đời!”.
Tự điển tiếng Việt (NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 1988): Mình: 1) Từ dùng để tự xưng hoặc để chỉ bản thân cùng với người đối thoại một cách thân mật, có tính chất bạn bè. “Cậu giúp mình một tay”. 2. Từ vợ chồng hoặc người yêu gọi nhau một cách âu yếm: “Mình mong em lắm phải không?” (trg 658).
Tự điển cũng ghi thêm “Mình là từ dùng để gọi nhau một cách thân mật giữa bạn bè trẻ tuổi”. Thí dụ: “Mình đi trước, tớ còn bận!”. Vậy điều kiện ở đây phải là giữa bạn bè thân mật, và trẻ tuổi, chớ không dùng để xưng hô giữa hai người xa lạ hay giữa một người trẻ với một người già. Ngay cả trường hợp trên, nếu nói: “Bạn đi trước, tớ còn bận” hoặc “Bạn đi trước, mình còn bận” có lẽ hay hơn chăng?
Không biết các nhà ngôn ngữ học bảo sao nhỉ?
(ĐHN)
(Saigon, 12.2015)
Đọc xong chuyện của BS, không biết nên cười hay nên mếu nữa? Chắc phải đợi phản hồi từ các nhà ngôn ngữ học BS ạ! Kính chúc BS luôn vui-khỏe.
Cám ơn BS đã viết bài này… và BS đã “im lặng Bậc Thánh” với cô tiếp viên trẻ ấy?
Không. Không phải chuyện cô tiếp viện trẻ đâu. Không phải lỗi của cô ấy. Chuyện của tiếng Việt “mình” đó chứ?
Không biết các nhà ngôn ngữ học có ai để ý chuyện “vặt” như vậy không?
Bài này anh Ngọc viết vui ghê, nhưng cứ để anh Ngọc phân vân chờ nghe ”Không biết các nhà ngôn ngữ học bảo sao nhỉ?”; còn i-em, i-em chỉ phân vân không biết anh Ngọc đã trả lời cô gái ấy ra răng?
-‘Mình’ là BS N, đằng ấy ạ.
-Tớ là BS N, …
-Anh là …
-Chú (bác) là …
-Tại hạ là…
(em trộm vía giỡn chút anh Ngọc đừng mắng em nha)
Đáng lẽ anh trả lời: “Mình tên… còn mình tên?”. Nhưng thấy tội. Có lẽ đây là văn hóa của Công ty. Sếp buộc nhân viên phải xưng hô “ngọt ngào” với khách hàng chăng? Và cả với các Sếp?
Tiếng Việt “mình” theo thời gian theo cháu “lộng” quá 🙂 Có một lần nhân chuyến về thăm nhà (khỏang năm 2006) cháu đã sững sờ khi đọc trên báo, trên cả một trang to in quảng cáo điện thoại di động “Alcatel one touch”, và được dịch là “Alcatel CHỈ MỘT LẦN SỜ MÓ” ! one touch là sờ mó !
Bác ơi, con đọc bài của Bác con không cười không được.
Vậy thì tốt rồi con ạ. Cảm ơn Ngọc Điệp.
K/g anh Đỗ Hồng Ngọc (xin phép gọi như thế vì tôi có đi khám bệnh đâu mà kêu bằng BS).
Bài anh viết quá hay. Không hổ danh nhà văn hóa Đỗ Hồng Ngọc!
Tôi ở hải ngoại (Đức) và rất quan tâm đến chuyện văn chương văn hóa nước mình. Tôi rất hãnh diện và thường kể với người ngoại quốc về cách xưng hô phong phú của người mình, đúng là “chuyện không nhỏ” như anh nói. Trong tỉnh tôi ở có cặp vợ chồng trẻ người Việt gốc Hoa, lúc họ thân mật thì nói tiếng Việt anh em, hay cưng ngọt ngào tình tứ, lúc cải nhau thì họ cải bằng tiếng Hoa ngộ nị. Tiếng Việt mình nó hay lắm.
Nhờ đọc bài của anh tôi mới hiểu hết thâm ý hai câu thơ của anh Bùi Giáng.
Nhưng một cô gái trẻ nói chuyện với một người lạ và lớn tuổi mà xưng là “mình” thì không lịch sự và thân thiện mà “lả lơi” thật. Tiếng Việt mình bây giờ tha hóa đến vậy sao? Dĩ nhiên không thể trách cô gái trẻ kia được, vậy trách ai?
Nói thật, tôi đọc đi đọc lại đã 3 lần, và … cười hổng nổi (!).
Kính.
Tặng nhau từ ngữ lạc lầm. Cũng xin hồng lệ hãy đầm đìa tuôn
Các nhà ngôn ngữ học nghĩ sao cũng vẫn thoải mái, chỉ tội cho mấy già … dịch, mỗi lần phải chuyển ngữ từ you, tu , …
Nghĩ lại không biết tội hay là … may: tiếng Việt phong phú, không chỉ chuyển ngôi thứ thôi mà có thể chuyển đủ thứ linh tinh “vặt vãnh” chung quanh …
Cảm ơn anh Nguyên Đạo. Không thể trách cô gái trẻ. “Ở bầu thì tròn ở ống thì dai” phải không anh? Vấn đề do vậy là của người làm văn hóa, giáo dục. Xưa tôi nhớ báo chí có Mục “DỌN VƯỜN”, những nhà văn hóa, nhà ngôn ngữ… thường lên tiếng ngay khi có những sai sót trên báo chì, truyền thông… Nhờ vậy mà người ta kịp sửa chữa!
Cảm ơn anh. Tuy vậy, văn hóa Việt mình mà con cháu trong nhà “mày tao mi tớ” với người lớn thì không ổn phải không anh? You, Tu, Nị… thì dễ rồi!
”MÌNH” -Ngôi THỨ NHẤT Chủ ngữ -Thay tiếng ”TÔI” nói với người đối diện Điều đó biểu lộ thân thiên- Không sai khi dùng tiếng ”MÌNH” dễ thương? -SAI khi gọi nghe bất thường! Bởi ngôi THỨ HAI ”người dưng” mới quen? Chỉ dành để gọi rất riêng ”Với Ngôi thứ hai ”Ở bên suốt đời” Đó Chồng -tuy Hai là Một ”Như vậy đúng cách XƯNG HÔ với nhau?
Thưa BS,
Tôi cố gắng giải thích mà không chắc đúng:
Hiện nay, khi kinh doanh thì người bán hàng cố gắng làm mất khoảng cách giữa người bán và người mua. Người bán ‘giả bộ’ như mình là “phe ” của khách hàng để khách hàng dễ nghe theo, mất cảnh giác sắp bị “móc hầu bao”. Ví dụ “nhà mình mà chưng cái TV này thì trông rất sang”
Vài hàng góp ý cho vui
Cảm ơn các nhận xét sâu sắc, hóm hỉnh của BS.
Người bán ‘giả bộ’ như mình là “phe ” của khách hàng để khách hàng dễ nghe theo, mất cảnh giác sắp bị “móc hầu bao”.
Cảm ơn bạn. Cho nên phải cảnh giác khi được gọi thân mật là “Mình ơi… mình à” phải không?!